سفرنامه محرم / ۳۰
آیین عزاداری محرم در همدان / از علامت برداری تا طایفه بنی اسد
مراسم عزاداری تاسوعا و عاشورای حسینی سالیان درازی است که در همدان با شکوه و صلابت تمام و با حضور همه مردم از بزرگ و کوچک گرفته تا غنی و فقیر برگزار می‌شود، آیینی که امسال به خاطر کرونا به شیوه سابق نیست اما این سنت‌ها تا همیشه باقی است.
به سوی حسین(ع) رفتن پایان ماجرا نیست، بلکه این با حسین(ع) ماندن و یک عمر غلام اهل بیت بودن است که می‌شود پایان راه عاشقی در دنیای زمینی تا در دنیای باقی همان حسین(ع) دست گیرت شود و شفاعت کند. در این دستگاه آنکه غلام حسین شد، با آبرو می‌شود و در دنیا عزتمند و آنکه با حسین(ع) تا بی‌نهایت می‌ماند و همه چیز و همه کس بدان شهادت می‌دهند، می‌شود آنکه سعادتمند دنیا و آخرت می‌خوانندش.
داستان از محرم شروع می‌شود وقتی رخت سیاه بر تن می‌کنی و مسجد و حسینیه را در عزای سید و سالار شهیدان سیاهپوش می‌کنی. بسیاری از افراد سالها است افتخار نوکری دستگاه امام حسین(ع) را دارند، در این میان برخی می‌آیند و می‌روند اما برخی چنان پاگیر حسین(ع) و عزایش می‌شوند که هیچ گاه یک لیوان آب را با آسودگی نوش نکردند.
محرم خاصیت‌های عجیبی دارد و با خود روح مردانگی، مروت، اتحاد و یگانگی را برای آدمیان به ارمغان می‌آورد که باید آن را از معجزات خون حسین(ع) دانست چنانکه بی‌شمار انسان را در گوشه و کنار جهان گرد هم می‌آورد و مهربانی را نشر می‌دهد.
در همدان، محرم که از راه می‌رسد هیئت‌های مذهبی که قدمت اکثر آنها به یک قرن می‌رسد، تمام افراد محله را جمع می‌کنند تا عزاداری امام سوم شیعیان به بهترین شکل ممکن برگزار شود.
اگر در یک جمعی که نیم قرن از عمر خود را گذارنده باشند قرار بگیری و از هیئت‌ها و عزاداری سخن بگویی، خاطراتی می‌شنوی که گویندگان را در کیفی عجیب روحانی فرو می‌برد و شنوندگان را نیز بی نصیب نمی‌گذارد به طوری که سخن از مروت و مردانگی بزرگ‌مردانی است که امروز برخی از آنها روی در نقاب خاک کشیده و به وصال محبوب خود شتافته‌اند.
محرم بهانه‌ای است تا به بررسی شیوه عزاداری در محرم از گذشته تا به امروز بپردازیم، همانطور که می‌دانیم همدان شهری کهن و دارای بافتی قدیمی است که از چند محله اصلی و قدیمی تشکیل شده به طوری که هر محله مسجد و هیئت عزاداری مخصوص به خود را دارد و هر هیئتی را بزرگی راهبری می‌کند. بزرگ محل نه از روی اجبار و نه به حکم انتصاب بلکه از روی ارادتش به اباعبدالله(ع) انتخاب شده و همه مردم برای او احترام خاصی قائل هستند.
عزاداری ماه‌های محرم و صفر در استان همدان از قدیم‌الایام توسط هیئت‌های مذهبی با شکوه تمام برگزار و صلابت عاشورا به رخ همگان کشیده است. در گذشته روضه‌های عزاداری غالباً توسط ثروتمندان هر محله برگزار و این مراسم باعث می‌شد این افراد از عزت و احترام و خانه‌های آنها از حرمت بسیار بالایی برخوردار شوند، حتی نسل‌های آینده این افراد نیز با نام نیک پدران خود زندگی همواره زندگی می‌کردند.
استان همدان در میان تمام استان‌های کشور همواره در برگزاری مراسم‌های مذهبی سرآمد بوده است به گونه‌ای که به دارالمومنین معروف شده و هیئت‌های مذهبی از قدمتی دیرینه برخوردار هستند که هر کدام کاملاً مردمی و تحت نظارت بزرگان محل اداره می‌شوند. هر محله بزرگ شهر همدان برای خود مسجدی مخصوص داشته و از هیئتی جداگانه برخوردار هستند، حتی برخی اوقات رقابت‌هایی بین هیئت‌های مختلف برای چگونگی برگزاری مراسم عزاداری در محرم به چشم می‌آید.
هیئت‌های مذهبی نهادهای مردمی هستند که مدیر آن را پاتوق‌دار می‌گویند، پاتوق‌داران اغلب افراد معتمد محل بودند و با راهنمایی جوانان امور هیئت‌ها را می‌گذراندند.
مردم هزینه‌های هیئت بخصوص در زمان عزاداری محرم و صفر را با اعتقادی راسخ و از اعماق قلبشان تأمین می‌کنند. حتی ممکن است که برخی از افراد از وضعیت مالی مناسبی برخوردار نباشند اما مبلغی را برای این کار در نظر می‌گیرند، در مجموع هزینه‌های عمده هیئت اغلب توسط بازاریان تأمین می‌شد و این روند تاکنون پا برجاست و با وجود کمک‌های شهرداری و سازمان تبلیغات اسلامی همچنان مردم خود تامین کننده اصلی هزینه‌ها هستند.
هیئت‌های مذهبی نمونه کامل سازمان‌های مردم‌نهاد هستند که بر اساس احترام بین جوانان و بزرگان محل و اقدامات داوطلبانه که عنصر شاخص این سازمان‌ها هستند، برقرار است.
دسته‌های عزاداری همدان
در روزهای تاسوعا و عاشورا دسته‌های عزاداری همدان برای بیان غم و اندوه خود به خیابان‌های شهر می‌آیند و مردم عادی که غالباً از زنان و کودکان تشکیل شده‌اند به تماشای دسته‌جات و عزاداری برای سالار شهیدان و۷۲ تن از یارانش می‌پردازند. در روز عاشورا بزرگان هر محل پیشاپیش دسته عزاداری در حرکت هستند و جوانان و اهل هیئت به سینه زنی، زنجیر زنی و حمل پرچم می‌پردازند. البته سابق بر این هر هیئت یک علمدار و یا به قول همدانی‌ها علامت بردار نیز داشت که به تازگی این امر توسط مسئولان فرهنگی ممنوع شد. البته در روز تاسوعا هم تعدادی از هیئت‌ها برای عزاداری به خیابان‌ها می‌آیند اما شامل همه نمی‌شود.
در روز عاشورا تمام هیئت‌های همدان به خیابان می‌آیند و غالباً دو خیابان از ۶ خیابان اصلی شهر و یک ضلع میدان امام خمینی(ره) همدان را در یک ساعت معین به یکی از هیئت‌های حسینی اختصاص می‌دهند که از گذشته بسیار دور به صورت تفاهمی بین هیئت‌ها تصویب شده و هیئت‌های تازه تأسیس به میدان اصلی شهر نمی‌آیند و در میدان‌های دیگر به عزاداری می‌پردازند و پس از عزاداری در ظهر عاشورا هر هیئت حسینی برای صرف نهار به محل تعبیه شده می‌روند.
غذاهای همدان
مردم همدان در روز عاشورا خودشان غذایی تهیه نمی‌کنند و همه بر سر سفره اباعبدالله می‌نشینند، از دیرباز غذاهایی که در همدان صرف می‌شود خورشت قیمه و آبگوشت بوده است اما در سال‌های اخیر خورشت قورمه سبزی نیز به این جمع اضافه شده و شب سوم نیز معمولاً عدس پلو غذای رایج همدان است.
شب هم که از راه می‌رسد عزاداران حسینی پس از اندکی استراحت شام غریبان را برپا می‌کنند و از این اندوه بزرگ بر سر و صورت می‌کوبند.
در روز سوم شهادت امام حسین(ع) معروف به «سوم امام» نیز مجددا تمام هیئت‌ها به عزاداری می‌پردازند و این بار در آرایشی جدید همچون ملبس به شکل و شمایل طایفه بنی اسد، وارد خیابان‌های شهر می‌شوند و پس از این روز، عزادارای و سخنرانی‌ها شب‌ها در مساجد ادامه پیدا می‌کند تا در روز اربعین اغلب دسته‌جات دوباره به خیابان‌ها می‌آیند و تعزیه خوانی بیش از روزهای گذشته رنگ پیدا می‌کند.
اما نکته جالب در همدان روز عاشورا است که تمام اقشار جامعه در خیابان‌ها حضور دارند و تنها به یک قشر خاص محدود نمی‌شود. اشک‌های حلقه شده در چشم‌های جوانان و پیران سوژه اصلی هنرمندان عکاس است تا همچنان دنیا بداند که آزادگان جهان عزادار حسین(ع) هستند.
نظر شما