از علم گردانی تا تعزیه تاریخی کلاک در شهر البرز

پیش از آغاز ماه محرم در سراسر کشور هموطنان ما به استقبال از عزادرای در ماه محرم می‌روند و هر قوم و جمعیتی بنا به رسوم و آداب خود به برگزاری مراسم عزادری امام حسین(ع) اقدام می‌کنند.

این روزها البرز سرزمین اقوام ایرانی حال و هوای دیگری دارد، در این استان اقوام و فرهنگ‌های مختلف، از فارس و ترک تا گیلکی و مازنی، از کرانه‌های آبی شمال تا نخلستان‌های جنوب، از کرد و لر تا بلوچ و اصفهانی، در ایران کوچک دسته‌های عزاداری را به راه انداخته‌اند.

وجود اقوام مختلف در استان، البرز را به‌ عنوان نماد کوچکی از ایران برای نمایش آداب و رسوم مختلف مردم در سراسر کشور مطرح کرده است.

شهروندان استان البرز پیش از شروع ماه محرم با سیاه‌پوش کردن شهر، منطقه خود را برای عزاداری امام حسین(ع) آماده می‌کنند همچنین برپایی خیمه‌ها و تکیه‌های عزاداری و ایستگاه‌های صلواتی در نقاط مختلف، چهره معنوی خاصی به استان می‌بخشد.

با حضور در محله‌های شهر و دیدن پرچم‌هایی که مردم به نشانه عزادار بودن بر سر درب منازل خود نصب کرده‌اند، احساس می‌کنید تمام شهر عزادار امام‌حسین(ع) است؛ همچنین توزیع انواع خوراکی و غذا‌های نذری در این ایام در بین مردم بسیار مرسوم است.

سنج و دمام بوشهر، کرنانوازی بختیاری ها، کرنا نوازی گیلانی ها، شروعه خوانی بوشهری ها، غم انگیز گیلان، مارضایی خوزستان، چاوش خوانی مازندران، مارش عزای قزوین، مصیبت نامه آذربایجان غربی، مورسوگینه لرستان، سوگینه فارس (سرکوهی)، غمونه بویراحمدی، مرثیه خوانی آذری‌ها تنها جلوه‌ای از نواها و آیین‌های اقوام ساکن در البرز است که این روزها بانگ آن در شهرمان طنین می‌افکند.

سلام علامت ها

مردم کرج با آغاز ماه محرم ضمن برپا کردن علامت‌ها مراسم سلام علامت‌ها به یکدیگر را برگزار می‌کنند که معمولا به هنگام روبه‌رو شدن علامت‌ها با یکدیگر انجام می‌گیرد و با پایین آوردن نوک علامت‌ها و خم کردن تیغه‌های بلند علامت به سوی پایین صورت می‌گیرد.

سیاه پوشان و اهدای شال عزای حسینی

در ماه محرم، مراسم سیاه پوشان و اهدای شال عزای حسینی به مداحان، پیرغلامان و هیات‌های مذهبی در استان انجام می‌گیرد.

تجمع بزرگ عاشورائیان

تجمع بزرگ عاشورائیان در روز هشتم محرم در مرکز شهر کرج یکی دیگر از برنامه‌های عزاداری مردم این استان است. در این روز مردم و هیات‌های عزاداری در کنار هم با زمزمه نواهای حسینی و تشکیل دسته‌های سینه زنی به سوگواری امام حسین(ع) می‌پردازند.

طشت گذاری

یکی ازآیین هایی که از اهمیت معنوی بالایی دربین مردم از جمله آذری زبانان استان برخوردار است، مراسم طشت‌گذاری است که به عنوان نماد سقای کربلا، رود فرات و آب دریغ شده از اهل بیت و یاران امام حسین (ع) در روز اول محرم با اجرای مراسم عزاداری خاص و قرائت دعا انجام می‌شود.

طشت‌گذاری با نوحه سرایی آغاز می‌شود و مردم با سینه زنی در سوگ حضرت ابوالفضل (ع) عزاداری می‌کنند، ریش سفیدان هیات‌ها که به آنها «حسین چی» گفته می‌شود، مسوول مراسم هستند، یکی از آنها پرچمی دستش می‌گیرد و جلو حرکت می‌کند و «حسین چی» دیگری تشت خالی به دوش گرفته و دنبال او حرکت می‌کند.

دنبال آنها هم حسین چی‌های دیگر با مشک و کوزه‌های پر آب حرکت می‌کنند، در این فاصله، فریاد «لبیک یا حسین»، «آه حسن، آه حسین» به گوش می‌رسد، تشت را در گوشه‌ای از مسجد یا حسینیه می‌گذارند و آب کوزه‌ها و مشک‌ها را در آن خالی می‌کنند. پس از این کار، روضه حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت رقیه (س) یا علی اصغر (ع) خوانده می‌شود، بعد هر کسی به نوبت تشت را می‌بوسد و لیوانی از آب آن را به نیت تبرک می‌نوشد.

نخل گردانی در کرج

مراسم حجره داران در اشتهارد یکی از آیین‌های محرم با قدمت ۷۰۰ ساله است که ۴۰۰ سال است در حسینیه صیادیه این شهرستان برگزار می‌شود. در این مراسم هر حجره متعلق به یک طایفه است که در آن عزاداری می‌کنند و با ورود مهمان از آن پذیرایی می‌کنند. یک ویژگی منحصر به فردی که در عزاداری ماه محرم در بین عزاداران اشتهاردی وجود دارد این است که آنها فقط سینه زنی می‌کنند و به هیچ عنوان از زنجیر استفاده نمی‌کنند.

در محله «آسیاب برجی» کرج نخلی مشابه نخل موجود در شهر یزد در حسینیه «باب الحوائج» که متعلق به یزدی‌های مقیم کرج می‌باشد وجود دارد که هر ساله توسط عاشقان و عزاداران حسینی در محوطه حسینبه به گردش در می‌آید ومراسم نخل گردانی یکی از پرشور‌ترین مراسمات عزاداری امام حسین (ع) در این حسینیه می‌باشد.این مراسم در شب‌های تاسوعا و عاشورا برگزار می‌گردد و هربار ۷دور کامل با ذکر یا خسین چرخانده می‌شود.

خیمه سوزان

در روز عاشورا بعد از عزاداری و اقامه نماز ظهر عاشورا توسط مردم و عزاداران، مراسم خیمه سوزان به یاد وقایع غمبار بعد از شهادت امام حسین(ع) برگزار می‌شود و کاروان اسرای کربلا به صورت نمادین در سطح شهر برای نشان دادن غربت و مظلومیت اهل بیت آن حضرت حرکت می‌کنند.

مراسم «حجره داران» در اشتهارد

مراسم حجره داران در اشتهارد یکی از آیین‌های محرم با قدمت ۷۰۰ ساله است که ۴۰۰ سال است در حسینیه صیادیه این شهرستان برگزار می‌شود. در این مراسم هر حجره متعلق به یک طایفه است که در آن عزاداری می‌کنند و با ورود مهمان از آن پذیرایی می‌کنند. یک ویژگی منحصر به فردی که در عزاداری ماه محرم در بین عزاداران اشتهاردی وجود دارد این است که آنها فقط سینه زنی می‌کنند و به هیچ عنوان از زنجیر استفاده نمی‌کنند. مراسم سیاه پوشان و چادر کشی نیز از سنت‌های قدیمی اشتهارد در ماه محرم است.

سینه زنی شیلنگه

مهمترین شاخصه مراسم سینه زنی سنتی طالقانیها، تشکیل حلقه‌ای است که در آن هر سینه زن با دست چپ کمر سینه زن قبلی را گرفته و پس از هر ضربه به سینه (در حالت یک ضرب هر بار و در سه ضرب پس از هر سه ضربه)یکبار به سمت جلو خم می‌شوند. سینه زنها با هر ضربه به سینه در همان حال یک گام به سمت راست بر می‌دارند و حلقه مدام بر خلاف عقربه‌های ساعت می‌چرخد.این نوع سینه زنی موسوم به « شِیلَنگِه» در طالقان مرسوم است.

تعزیه در روستای «میناوند»

و به خصوص روز عاشورا آیین‌های ویژه ای، به خصوص تعزیه سید الشهداء (ع) به صورت مفصل محرم درایام طالقان، روستای میناوند در و در یک زمان ۴ ساعته برگزار می‌شود و علاقه مندان را از سراسر طالقان و حتی تهران به این روستا می‌کشاند. در روستای جوستان طالقان نیز آیین تعزیه در روز عاشورا برگزار می‌شود.

عزاداری بدون زنجیر، طبل و علم در روستای «کش»

مراسم عزاداری ماه محرم در روستای «کش» طالقان واقع در ۹۰کیلومتری کرج از جهاتی با مراسم عزاداری در شهرهای بزرگ تفاوتهای زیادی دارد و نکته قابل تحسین آن حفظ فرهنگ و سنت‌های قدیمی است که از سوی بسیاری از بزرگان و علما مورد حمایت قرار دارد و آن این موضوع است که از وسایل خاصی مثل زنجیر، طبل، علم و ٦.استفاده نکرده و از اشعار شاعران قدیمی نظیر مرحوم ناظم دنبلیدی و شاعران بزرگ که در مدح امامان شعرهای وزین و بسیار با مفهومی ارائه کرده‌اند استفاده کرده و تنها با سینه زنی و آن هم با خلوص هر چه تمام تر به برگزاری مراسم مشغول می‌شوند. در صبح عاشورا مردم و اهالی روستای «کش» ابتدا در مسجد روستا جمع شده و بعد از تشکیل دسته عزاداری عازم روستای مجاور یعنی روستای «کش رود» و بقعه امام زاده ابراهیم (ع) شده و در صحن و حیاط بیرونی آن مکان به سینه زنی و عزاداری پرداخته و مردم آن روستا هم با نذورات خود از عزاداران سید الشهدا پذیرایی می‌نمایند.

روستاهای ویراش و تکیه ناوه در شهرستان طالقان دو امام زاده دارند که دسته‌های مختلف عزاداری در تاسوعا و عاشورا به بارگاه این دو امام زاده می‌آیند و عزاداری می‌کنند.عزاداران با گفتن شعر«اهل عزای حسین ما به سلام آمدیم » وارد امامزاده‌ها می‌شوند و اهالی این دو روستا که در واقع میزبان هستند با شعر «سینه زنان شاهدین خوش آمدین خوش آمدین » جواب آنها را می‌دهند.

ثبت ۷ آیین عاشورایی استان البرز

تاکنون ۷ اثر ناملموس مربوط به آئین‌های عاشورایی در استان البرز در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.آثار ناملموس مراسم تعزیه روستای «برغان»، مراسم آماده‌سازی حسینیه اعظم «برغان» برای محرم، مراسم «نذر ریشه» در روستای «برغان»، مراسم عاشورای قدیم در روستای «مهران» طالقان، مراسم سینه زنی «شیلنگه» در روستای «گلینک» طالقان، تعزیه تاریخی کلاک و مراسم‌اش حلیم ۲۸ صفر شهر کرج در سال‌های گذشته به ثبت ملی رسیده است.

تعزیه تاریخی کلاک

با فرارسیدن ماه محرم و ایام سوگواری سید و سالار شهیدان در امسال با پیگیری‌های اداره کل میراث فرهنگی استان تعزیه کلاک یکی از قدیمی‌ترین مراسم‌های تعزیه کشور در فهرست آثار ناملموس ایران به ثبت رسید و از ویژگی‌های تعزیه کلاک وجود نسخه‌های قدیمی تعزیه است که نسل به نسل و از پدر به فرزند منتقل‌شده و قدمت آنها به دوره‌های صفویه و قاجار برمی‌گردد و از ویژگی‌های دیگر این تعزیه آموزش نسل به نسل آن از پیرغلامان به جوانان و مدیریت سنتی برگزاری این تعزیه است.

طایفه‌ها و اقوام متعددی در البرز، سرزمین اقوام ایران زمین سکنی دارند، تصور حضور همه اقوام کشور در یک استان و تجلی مراسم عزاداری‌های آنان این روزها در نوع خود البرز را دیدنی تر کرده است.

اقوام ایرانی البرز نشین یکدل و یکصدا یا حسین سر می‌دهند و عشق و دلدادگی خود را با خاندان عصمت و طهارت (ع ) به نمایش می‌گذارند.