سمنانی ها برای عزای محرم چه می کنند؟ / از «علم گردش» تا «نخل گردانی»

مردم استان سمنان در این آیین‌ها که به‌اشکال مختلف برگزار می‌شود عشق و ارادت خود را به حضرت اباعبدا...الحسین (ع) و یاران باوفایش نشان داده و در سوگ آنان عزاداری و نوحه‌سرایی می‌کنند.

اجرای تعزیه، تشکیل هیات‌های عزاداری، سینه‌زنی و زنجیرزنی، حرکت شتران با کجاوه به‌عنوان نمادی از کاروان کربلا و اسرا، نخل گردانی، اطعام و نذری دادن بویژه در شب‌های تاسوعا و عاشورا و شام‌غریبان از جمله سنت‌هایی است که هر سال در ماه محرم در استان سمنان برگزار می‌شود.

تعزیه یکی از این سنت‌هاست که طرفداران زیادی دارد، هنرمندان این استان تعزیه را نوعی هنرنمایی برای تثبیت و تجلی نهضت حسینی و قیام عاشورا می‌دانند و معتقدند زیبایی نهضت کربلا در تعزیه ناب و اصیل متجلی می‌شود.

طبق سنت‌های محلی در استان سمنان در ایام تاسوعا و عاشورا عموما مردم این استان در عزاداری‌ها به‌صورت گروه گروه از طریق هیات‌های محلی حرکت می‌کنند و عمدتا با خود علم و کتل حمل می‌کنند و اغلب به‌سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌پردازند.

نخل گردانی" به‌خصوص در شهرهای سمنان و شاهرود مرسوم است که نمادی از تشییع جنازه امام حسین (ع) است، همچنین حرکت شتران با کجاوه‌ها که نمادی از کاروان کربلا و اسرا می‌باشد.

برپایی خیمه نیز یادآور خیمه‌های امام حسین (ع) در کربلاست، اطعام دادن و نذری دادن در ماه محرم مخصوصا در شبهای تاسوعا و عاشورا به عزاداران حسینی یکی دیگر از رسومات این استان به شمار می‌رود.

مراسم نخل گردانی در شاهرود، مراسم طوق در روستای علاء سمنان و شام غریبان از جمله دیگر سنت‌های محلی مردم استان سمنان است.

در شهرستان دامغان نیز آیین ویژه محرم در یازدهمین روز از این ماه برگزار می‌شود و مردم این شهر با برپایی دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی در سوگ شهادت سرور و سالار شهیدان کربلا امام حسین (ع) و یاران باوفایش به عزاداری می‌پردازند.

یکی از آیین‌های ویژه و سنت‌های محلی در این شهر که قدمت‪ ۱۲۰‬ساله دارد، مراسم سنگ‌زنی است، در این‌مراسم عزاداران با در دست داشتن دو تکه چوب صیقل داده در عزای سالار شهیدان به سنگ زنی و عزاداری می‌پردازند.

آیین های سنتی سمنانی ها

حرکت شتران با کجاوه، اطعام فقرا و عزاداران، طوق بندان و شام غریبان، سنگ زنی و علم گردانی و نخل گردانی از آداب و رسوم مردم استان سمنان در ماه محرم و در عزاداری های خاص این ماه است.حرکت شتران با کجاوه؛ در این رسم دیرینه، کودکانی با قبای سفید و دستار سبز بر روی شترها می‌نشینند و مسافت معینی را طی می‌کنند.

آشنایی با آداب و رسوم مردم استان سمنان در ماه محرم

این رسم با نوحه خوانی و سینه زنی همراه است.برپایی خیمه ها؛ خیمه هایی در نقاط مختلف شهر بر پا می شود که نمادی از خیمه های امام حسین (ع) و یارانش در کربلاست. مردم با مشاهده این خیمه ها و گریستن در عزای حسینی، یاد شهدای قیام کربلا را در اذهان زنده می کنند.

نذری دادن؛ اطعام فقرا و عزاداران و نذری دادن نیز از دیگر سنت هاست که در روزهای تاسوعا و عاشورا به اوج خود می رسد. در این روزها بسیاری از مردم در خانه های خود یا مساجد و تکایا به نذری دادن مشغول می شوند و در عزای حسینی می گریند.علم گردانی و نخل گردانی؛ علم گردانی و نخل گردانی از جمله آداب مردم استان سمنان در ماه محرم بوده و در زمره عزاداری های خاص این ماه است.

در استان سمنان با تشکیل گروه هایی از مردم و عزاداران حسینی در هیئت های محلی، سنت دیرینه علم گردانی اجرا می شود. نخل که نمادی از پیکر مقدس امام حسین(ع) محسوب می شود و با پارچه های سبز متبرک شده به بارگاه آن حضرت پوشانده می شود، عمدتا از چوب و در برخی موارد آهن است که وزن آن به بیش از یک تن می رسد.

مردم استان سمنان نخل را بر روی دستان خود بلند و با طی مسافتی قابل توجه در سطح شهر حمل می کنند و در نقاطی آن را می گردانند. در این سنت حسنه مردم حاجتمند درگاه حسینی، سیب های سرخ و سفید خود را در محفظه ای که در نخل وجود دارد قرار می دهند و در پایان مراسم تعدادی از آن را برای تبرک و شفای بیماران پس می گیرند و تعدادی را نیز برای کمک به حسینیه ها و عزاداری ها به مسئول هیئت می دهند تا با فروش آن به دوستداران حسینی، کمکی به حسینیه کرده باشند.

سینه زنی و زنجیرزنی؛ در این سنت پسندیده گروه هایی از مردم در قالب هیئت های عزاداری سامان دهی شده در نقاط معینی از سطح شهرها و روستاها حرکت کرده و با نوحه خوانی رهبر گروه به زنجیر زنی یا سینه زنی می پردازند.

در این سنت که هر ساله با استقبال بی نظیر مردم استان سمنان روبه رو می شود، مردم سایر شهرهای مقیم این استان نیز گروه هایی را تشکیل می دهند و در سطح شهرها حرکت می کنند.

آیین طوق بندان و شام غریبان؛ آیین طوق بندان و شام غریبان نیز هر ساله در روستای علاء (سمنان) اجرا می شود و در آن کاروان های عزادار به کوچه ها و خیابان های قدیمی شهر می روند و عزاداری می کنند.

آیین سنتی علم گردش در روستای طزره دامغان نیز از آیین های باسابقه ای است که هر ساله در این روستا برگزار می شود.

این آیین که سابقه ای ۵۰۰ ساله دارد همه ساله از پنجم محرم الحرام به یاد شهادت علمدار کربلا حضرت قمر بنی هاشم(ع) در این روستا آغاز و تا روز عاشورا ادامه دارد.

آیین سنگ زنی؛ آیین سنگ زنی نیز از سنت های ویژه مردم دامغان است که در شب یازدهم محرم برگزار می شود. در این مراسم عزاداران با در دست داشتن ۲ تکه چوب صیقل داده شده در عزای سرور و سالار شهیدان به سنگ زنی و عزاداری می پردازند.

ثبت مراسم سنگ زنی استان سمنان در فهرست آثار ملی

مراسم سنگ زنی یکی از شیوه های سنتی عزاداری ماه محرم در برخی از نقاط استان سمنان است که به شماره ۸۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این مراسم سنتی در استان سمنان بیش از ۲۰۰سال قدمت دارد.

سنگ زنان در این مراسم ۲چوب کوچک دایره ای شکل به اندازه کف دست با قطر تقریبی ۷سانتی متر را با هدف عزاداری، همراه با آهنگ نوحه و در ۲شیوه تک ضرب و ۳ضرب به هم می زنند. مراسم سنتی سنگ زنی همه ساله و در ایام دهه محرم در روستای کهن آباد گرمسار، صالح آباد و دامغان، علاء (سمنان) و شهر بسطام برگزار می شود.

آیین «یا عباس ، یا عباس» در روز پنجم محرم در شاهرود

مردم شاهرود نیز هر سال در روز پنجم ماه محرم آیین «یا عباس یا عباس» را به یاد جانفشانی های سردار دشت کربلا حضرت ابوالفضل العباس(ع) برگزار می کنند.

این آیین طبق آداب و سنت های قدیمی همه ساله در عصر روز پنجم ماه محرم با به راه افتادن دسته های چاوش خوانی و سینه زنی با حضور انبوه عزاداران حسینی در محدوده بافت قدیمی شهر شاهرود برگزار می شود.

تکیه بازار شاهرود از بزرگ ترین تکایای این شهر که به «تکیه زنجیری» معروف است،وظیفه جمع آوری طوق ها و برگزاری دسته طوق بندان را بر عهده دارد.

در شهر شاهرود همچنین در روز ۲۷ ذی الحجه یکنفر از خدام تکیه بازار (زنجیری) شیپور تکیه را به صدا در می آورد مبنی بر اینکه محرم فرارسیده است.

منبر خانه های قدیمی شهر همچون منبرخانه کربلایی عابدین که از قدیمیترین منبرخانه هاست را نیز سیاهپوش می کنند. پنجه ها وعلمها را با پارچه های مشکی و سبزرنگ پوشش داده و خود را برای عزاداری ماه محرم مهیا می کنند.

در شهر شاهرود طی روزهای اول و دوم ماه محرم روضه حضرت مسلم، روز سوم و چهارم روضه حر بن ریاحی، روز پنجم روضه حضرت ابوالفضل، روز ششم روضه حضرت علی اکبر(ع) و حضرت قاسم (ع)، روز هفتم و هشتم روضه حضرت قاسم و حبیب بن مظاهر و در روز نهم محرم به چگونگی حوادث واقعه عاشورا می پردازند .

آیین ورود امام حسین(ع) به دشت کربلا در گرمسار

در گرمسار آیین خاصی با عنوان ورود حضرت امام حسین(ع) به دشت کربلا در روزهای اولیه ماه محرم برگزار می شود که در این برنامه شیفتگان سیدالشهدا(ع) با برتن کردن لباس عزا و در قالب دسته های مخصوص همراه با علم و کتل، در میان اشک و ناله سوگواران صحنه ورود کاروان امام حسین(ع) را به تصویر می کشند.

در شهر بسطام هر محله دارای یک منبرخانه یا تکیه است که زنان و مردان به سیاهپوش کردن آن مبادرت می ورزند. در اکثر منبرخانه ها، تکایا، مساجد، حسینیه ها و حتی خانه ها مراسم روضه خوانی و ذکر مصیبت امام حسین (ع) بر پا می شود.

درشهر بیارجمند زنان و مردان همه روزه هنگام صبح به حسینیه ها و مساجد محله رفته و در مجالس روضه ماه محرم شرکت می کنند.

از شب اول ماه محرم در مساجد و تکایا پس از نماز مغرب و عشاء مجالس مداحی، ذکر مصیبت و سینه زنی برپا می شود. علاوه بر آن عزاداران در اماکن ذکر شده با اطعام نذری پذیرایی می شوند.

غذای نذری که شامل آبگوشت و یا برنج و گوشت است عمدتاً با همیاری اهالی هر محله تهیه شده و یا اینکه دو یا چند خانوار با همیاری مبادرت به پخت غذای نذری در ایام ماه محرم می کنند .