عزاداری محرم در قزوین / از طشت گذاری تا خاکسپاری زنانه

در استان قزوین حدود ۲ هزار هیئت مذهبی فعالیت می کند و آیین های عزاداری ماه محرم همه ساله در این استان با شور و عشق خاص مردم به ابا عبدالله الحسین (ع) برگزار می‌شود و عاشقان آن حضرت ارادت خود را در قالب دسته های عزاداری و برپایی حسینیه ها و هیئت های مذهبی مستحکم‌تر می کنند.

همه ساله با آغاز محرم، مردم استان قزوین نیز همگام با سایر شیعیان جهان، با برپایی ایستگاههای صلواتی و خیمه های عزاداری به استقبال ماه محرم و ایام عزای سیدالشهدا(ع) می روند.

در ماه محرم، قزوین غرق در پارچه های سبز و سیاه می شود و شهر حال و هوای دیگری به خود می‌گیرد، حسینیه ها و تکایای زیادی در سطح شهر بر پا می شود و مردم مناطق مختلف استان قزوین نیز مانند سایر هموطنان، با شیوه های خاص خود به سوگواری سید شهدا (ع) می پردازند.

در استان قزوین در ایام محرم آیین ها و سنتهایی رایج است که برخی کم رنگ شده و به فراموشی سپرده شده و برخی همچنان با شور خود باقیست که برخی از آنها را معرفی می کنیم.

برپایی تکایا و هیئت های مذهبی

در محرم نوجوانان در محله های قدیمی و جدید با برپایی تکایایی هر چند کوچک، هر روز مراسم روضه خوانی و سینه زنی برپا کرده و نذورات محله را بین مردم تقسیم می کنند، در این ایام مساجد حال و هوای خاصی دارند و جنب و جوش در آنها موج می زند و هرفردی با توجه به توان مالی و جسمی خود در خدمت رسانی به مراسم عزاداری سهیم می شود.

آیین طشت گذاری

آیین طشت گذاری به مناسبت آغاز ماه محرم الحرام در برخی از مساجد و تکایای استان قزوین با حضور هیئت مذهبی و سوگواران امام حسین (ع) برگزار می‌شود.

این آیین از سنتهای رایج دوستداران اهل بیت (ع) است که اغلب در بین مردم آذری زبان ساکن قزوین صورت می گیرد و در آن عزاداران و سوگواران امام حسین (ع) طشتی را که داخل آن مقداری آب قرار دارد، به نشانه تشنگی امام حسین (ع) و یارانش در صحرای کربلا به روی دست گرفته و با نوحه سرایی در اطراف آن، مراسم عزاداری ماه محرم و پوشیدن لباس‌های سیاه را آغاز می‌کنند.

در این مراسم همچنین دسته های سینه زنی و زنجیر زنی بیرق‌ها و علم‌های خود را آماده کرده و برنامه‌های ویژه ماه محرم را اینگونه اعلام و آغاز می کنند و مساجد امام زمان (عج) و حضرت ابوالفضل (ع) شهر قزوین از جمله مساجدی هستند که شاهد برگزاری این مراسم توسط دوستداران اباعبدالله الحسین بود.

در شهر قزوین دو روضه خوانی بزرگ توسط خانواده های اصیل قزوین در محله های تاریخی خیابان و گذر مسجد جامع (حسینیه خیابانی، حسینیه آقا سید جمال) در دو نوبت صبح و بعد از ظهر برگزار می شود که مردم شهر در آن شرکت می کنند.

 عزیمت هزاران مشتاق اهل بیت و عزادار حسینی از سراسر کشور به شهر قزوین و حضور در حسینیه «آقاسیدجمال» با سابقه بیش از یک صد سال در این شهر بر غنای عزاداریها و سوگواری امام سوم شعیان افزوده است.

این دو حسینیه از جایگاه مذهبی خاصی در شهر برخوردارند و خیل عزاداران در روزهای تاسوعا و عاشورا هم به این مراکز سر می زنند و نوحه خوانی می کنند.

مراسم رسمی عزاداری در قزوین از روز هفتم محرم

بارگاه «امامزاده حسین (ع)» که در بین مردم قزوین به «شاهزاده حسین» معروف است از فرزندان امام هشتم رضا (ع) بوده و در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی محل عزاداری هیات های مذهبی شهر قزوین است.

مراسم رسمی در شهر قزوین از روز هفتم ماه محرم شروع می شود که هیئت های حسینی از سراسر استان در شب هفتم به امامزاده آمنه خاتون، امامزاده علی و بی بی شهربانو، در شب هشتم به امامزاده سلطان سید محمد و شب نهم به امامزاده حسین می روند.

 هیئت ها به صورت دسته هایی که شامل علامت کشی، طبق کشی، طبل و سنج زنی، زنجیر زنی و سینه زنی است با نشان خاصی عزاداری می کنند و در قزوین در روز تاسوعا مردم به زیارت امامزاده علی، آمنه خاتون و خانه قدیمی امام جمعه (که متعلق به امام جمعه شهیدی یکی از بزرگان قزوین بوده و از خانه های تاریخی با پیشینه مذهبی قزوین است) سلطان سید محمد و در آخر به حسینیه آقا سید جمال می روند و خود را برای مراسم شب که در جوار امامزاده حسین(ع) برپا می شود،آماده می کنند.

آیین طبق کشی

مراسم طبق کشی از سنت های خاص شهر قزوین است که «طبق» از جنس چوب با ارتفاع حدود ۱.۵ متر و قطر یک متر است که بیشتر قسمت های آن را آیینه کاری کرده شیئی را روی سرمی گذارند و آنرا حمل می کنند.

در شهر قزوین در شب تاسوعا، همه دسته های عزاداری از مساجد و تکایای خود به طرف امامزاده سلطان سید محمد به راه می افتند و در آنجا تجمع می کنند و در شب عاشورا به سمت امامزاده حسین(ع) می روند.

در روز عاشورا نیز هیاتها به امامزاده حسین رفته و با چرخیدن به دور صحن امامزاده و عزاداری در ادامه به مزار شهدا رفته و سپس به مساجد خود بر می گردند، مراسم شام غریبان نیز در تمام مساجد استان برگزار می شود که مردم با در دست داشتن شمع و گل گرفتن سر این مراسم را اجرا می کنند و به میهمانی مساجد محله های دیگر می روند.

در مناطق روستایی نیز اهالی هر روستا، در شب عاشورا به نزدیکترین امامزاده محل رفته و تمام شب را تا قبل از طلوع آفتاب به سینه زنی می پردازند و پس از خواندن نماز صبح به طرف روستای خود حرکت می کنند. دسته های عزادار، یک دور در محل می زنند و نوحه می خوانند و سپس به مسجد محل می روند.

درخت خون بار در روستای زرآباد

در روستای «زرآباد» از توابع بخش «رودبارالموت»، درخت چنار کهن سالی وجود دارد که به اعتقاد و شهادت اهالی محل، همه ساله هنگام اذان صبح روز عاشورا، از شاخ های آن مایع قرمز رنگی مانند خون تراوش می کند به همین خاطر هر سال، افراد بسیاری از مناطق دور و نزدیک به این محل آمده و زیر درخت خون بار می روند تا هم عزاداری کنند و شاهد تراوش این خون از درخت باشند. مردم این روستا بر این باورند که بر روی بعضی از برگهای این درخت، نام پنج تن «آل عبا» دیده می شود.

درخت چنار کهن سالی در حیاط امامزاده علی‌اصغر روستای زرآباد الموت قرار دارد که به درخت چنارخونبار مشهور است. خون بار بودن این درخت، قدمت دیرینه ای دارد و حتی در زمان شاه سلطان حسین صفوی نیز روایتهایی از آن شنیده شده است.

در نزدیک سحرگاه روز عاشورا، صمغی قرمز رنگ شبیه خون از این درخت خارج می شود که آزمایش‌هایی هم روی آن انجام شده است البته هیچ کدام از آزمایش‌ها با وجود مشاهدهٔ ترکیبات مشابه خون در این صمغ، این موضوع را تأیید نکرده اند که این مایع، به خون انسان مربوط می شود.

 اما نکته‌جالب این است که این شهد قرمز رنگ فقط در روز عاشورا از درخت خارج می شود و با توجه به متفاوت بودن سالهای هجری شمسی و هجری قمری، این اتفاق درست در روز دهم ماه محرم رخ می دهد و پس از آن، این شاخه ها خشک می شوند.

گسترده شدن سفره های نذری

گستردن سفره های نذری که از دیرباز در بین زنان متداول بوده به غیر از جنبه‌های مذهبی و روحانی، کاربردهای اجتماعی متفاوتی دارد و می توان آن را نوعی محفل زنانه نامید که در این مجالس، زنان علاوه بر انجام مراسم دعا، دیدار تازه کرده و مشکلات همدیگر را رفع می کنند و گاهی نیز تصمیماتی جهت امور محله و یا فامیل می گیرند.

برخی از این سفره‌ها که در محرم پهن و گسترده می شود عبارتند از:

سفره حضرت رقیه:  هنگام گستراندن این سفره، فضا را با آجر و شمع سبز تزیین می کنند تا بازگو کننده خرابه‌های شام باشد و پس از روضه خوانی ، لقمه‌هایی از نان، پنیر، خرما و سبزی خوردن بین میهمانان توزیع می شود.

• سفره بی بی حور (بی بی نور)

این سفره را در سهم رحله و در صبح روزسه شنبه می اندازند و ابتدا دو بار آن راپهن می کنند و مرحله سوم هنگامی گسترده می شود که حاجتشان بر آورده شده باشد و در آن کاچی و میوه توزیع می شود و در بین میوه ها حتماً یک میوه مانند: هندوانه، انار، پرتقال باید در بسته باشد.

• سفره امام حسن (ع):

این سفره را معمولاً در روز بیست و هشتم ماه صفر پهن می کنند و فضای میهمانی با رنگ سبز تزیین می شود و ظروف می‌بایستی سبز باشد و غذایی که توزیع می شود باید از غذاهای سبز رنگ مانند کوکوسبزی، آش باشد. همچنین شله زرد نیز توزیع شده و روی آن را با خلال سبز تزیین می کنند.

• سفره حضرت قاسم (ع): در این سفره پس از مراسم روضه خوانی و دعا، شیرینی و نقل و حنا بین میهمانان توزیع می کنند.
• سفره حضرت علی (ع): این سفره ساده ترین سفره نذری است و درآن فقط نمک، شیر و نان جو قرار می دهند.
• سفره دوازده امام: در این سفره پس از خواندن دعای توسل، میوه، آجیل مشکل گشا و آش رشته پخش می کنند.
• سفره حضرت عباس (ع ): در این سفره نیز پس از خواندن روضه از شهادت و دلاوری‌های حضرت ابوالفضل (ع)، آش رشته و عدس پلو بین میهمانان توزیع می کنند.

• 

• سفره نذری ولدآبادی: در «بهشت حسینی» قزوین که در ضلع جنوبی مقبره «امامزاده‌ حسین» واقع شده است، سنگ قبری متعلق به «سید محمد ولدآبادی» دیده می شود و اگر کسی حاجتی داشته باشد، پارچه سبزی روی سنگ قبر او می گسترانند و شمع روشن کرده و سپس بین مردم نان و ماست توزیع می‌ کنند.

همچنین حرم چهار انبیا یا پیغمبریه که در مرکز شهر قزوین واقع شد و مدفن چهار پیغمبر خدا و یک امامزاده است، در روزهای اول هر ماه هجری شاهد تجمع زنان قزوینی است که برای زیارت و خواندن دعا به آنجا می روند و عده ای نیز که حاجت آنها بر آورده شده است، در آن محل آجیل مشگل گشا توزیع می کنند.

تعزیه خوانی

تعزیه به معنای متعارف، نمایشی است که در آن واقعه کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می شود. تعزیه نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی – شیعی و بیشتر درباره کشته شدن حسین بن علی و مصائب اهل بیت است.

 سیزدهم محرم/ خاک سپاری زنانه

به گواهی مورخین، بعد از واقعه کربلا کسی از ترس «یزید بن معاویه» جرئت نمی کرد تا جنازه های یاران امام حسین (ع) را دفن کند؛ تا اینکه زنان طایفه «بنی اسد» جمع شدند و جنازه ها را خاک کردند و این واقعه در روز سیزدهم ماه محرم اتفاق افتاد.

به همین خاطر زنان قزوینی هر سال در روز دوازدهم ماه محرم، در مسجد «علی اکبر» این شهر جمع می شوند؛ عده ای بیل و کلنگ به دست می گیرند و عده ای دیگر پیکر های پارچه ای بدون سر را بر دوش گرفته و به دور شهر می چرخند و دوباره به آن مسجد بر می گردند و در آنجا به سینه زنی و نوحه خوانی می پردازند.

مراسم نمادین خاکسپاری شهدای کربلا، یک مراسم کاملا زنانه است کهقزوینی ها به آن «سوم امام» میگویند و در آن تمام زنان شهر بیل و کلنگ به دست، پیکرهای نمادین شهدای عاشورا را با خود تا مسجد یا حسینیه اصلی شهر حمل می کنند، مراسمی که امروزیها معتقدند نقش زنان را در دفاع از ارزشهای اسلام و جهاد به زنان امروز یادآوری می‌کند.

درحین این مراسم هم نوحه خوانی، وعظ و عزاداری جریان دارد و مردان که تقریبا در حاشیه مراسم قرار گرفته اند، با گل اندود کردن سر و لباس خود عزاداریشان را اعلام می‌کنند.

عاشورا و تاسوعای حسینی از مهم‌ترین روزها در تاریخ اسلام برای شیعیان است و عزیمت هزاران مشتاق اهل بیت و عزادار حسینی از سراسر کشور به شهر قزوین و حضور در حسینیه «آقا سید جمال» با سابقه بیش از یکصد سال در این شهر برای برآورده شدن حاجتها و شفای بیماران برغنای عزاداریها و سوگواری امام سوم شعیان می افزاید.

دخیل بستن روی علامت، عزاداری و حضور دسته های سینه زنی و زنجیر زنی در کوچه و خیابانها و اجتماع آن ها در زیارتگاه «امام زاده حسین» ازبرنامه های هیئت های مذهبی در ماه محرم است.

بارگاه «امام زاده حسین» که در بین مردم قزوین به «شاهزاده حسین» معروف است از فرزندان امام هشتم رضا (ع) بوده و در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی محل عزاداری هیئت های مذهبی شهر قزوین است.