آیین عزاداری محرم در کردستان / از طشت‌گذاری تا گل‌گیران

استان کردستان با جمعیت بیش از یک‌میلیون و ۶۰۰ هزار نفر جمعیت از منحصربه فردترین نقاط ایران اسلامی و حتی جهان اسلامی است که مسلمانان شیعه و سنی با همدلی و وفاق خویش در مناسبت‌های مختلف دینی و مذهبی در کنار هم حضور دارند و به عینه می‌توان اتحاد و همبستگی اسلامی و تقریب مذاهب اسلامی را در این خطه از میهن اسلامی مشاهده کرد.

شعرا و ادبای کرد اهل سنت در اشعار و ادبیاتشان، ارادت اهل سنت به پیامبر و اهل بیت(ع) را اثبات کرده‌اند که با رجوع به منابع و کتب اهل سنت، این مهم را می‌توان مشاهده کرد.

شیخ رضا طالبانی یکی از بزرگ شاعران کرد اهل سنت است که اشعار زیادی در وصف حادثه کربلا و امام حسین(ع) سروده است...

لافت از عشق حسین است و سرت بر گردن است

عشق‌بازی، سر به میدان وفاافکندن است

گر هواخواه حسینی ترک سر کن چون حسین

شرط این میدان، به خون خویش بازی‌کردن است

سَنّیم سنی ولیکن حب آل مصطفی

دین و آیین من و آبا و اجداد من است

شیعه و سنی ندانم، دوستم با هرکه او

دوست باشد دشمنم آن را که با او دشمن است

مراسمات ماه محرم در کردستان نمایش بارز ارادت ویژه مسلمانان این استان به خاندان و اهل بیت رسول الله(ص) است که در این ایام تابلویی از ارادت عاشقانه پیروان اهل سنت کردستان به سالار شهیدان ترسیم می‌شود.

همزمان با فرارسیدن ماه محرم چهره شهرهای کردستان ماتم‌زده می‌شود آنگاه که پارچه‌های سیاه و مشکین جامه‌ها بر تن شهر و مردم آن خودنمایی می‌کند، کوی و برزن پر می‌شود از پرچم و کتیبه‌هایی که هنوز بوی اسپند سال‌های قبل آن به مشام می‌رسد.

روشن کردن شمع در عزای حسین(ع)

مردم این دیار از شیعه و سنی در ایام محرم هر کدام به نوعی ارادت خود را به امام حسین(ع) و مقوله عاشورا به منصه ظهور می‌رسانند، مردم شهر سنندج، سرزمین مسجد و مناره اکثر قریب به اتفاق شب‌های ماه محرم به ویژه شب تاسوعا و عاشورا با حضور در امامزاده‌ها در گوشه و کنار شهر شب‌زنده‌داری می‌کنند و دل‌هایشان را به کربلای حسین(ع) دخیل می‌بندند و آسمان چشمانشان را به عشق صاحب عاشورا، بارانی...

طشت‌گذاری در سریش‌آباد، تشکیل حلقه عزا در مقابل مساجد تکایا و حسینیه‌ها با ذکر حسین وای، مراسم گل‌گیران در بیجار، قربانی‌کردن گوسفند در دیواندره و مجالس روضه‌خوانی و تعزیه‌خوانی در قروه از آیین‌های عاشورایی است که در شهرهای کردستان در دهه نخست محرم برگزار می‌شود.

طشت‌گذاری در سریش‌آباد

طشت‌گذاری، آئینی تاریخی و خاص شهر سریش‌آباد معروف به قم کردستان است، مراسمی با تاریخ ۵۰۰ ساله که همه ساله در آخرین شب‌های ماه ذیحجه برگزار می‌شود و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در این شهر در قالب هیات‌های سینه‌زنی با تشکیل حلقه عزا، حسین، حسین‌گویان در رثای شهدای دشت کربلا بر سر و سینه می‌زنند و گرداگرد طشت آبی به نشانه بستن آب بر روی اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، عطش و تشنگی کاروان کربلا سوگواری می‌کنند، آب متبرک این طشت در بین حاجت‌مندان و نیازمندان درگاه اهل بیت پیامبر مکرم اسلام (ص) توزیع می‌شود.

در این آیین، طشت‌ها و تعدادی مشک پر از آب بر دوش ریش سفیدان و عاشقان حسین وارد مسجد شده و همه حضار به احترام طشت‌ها در مسجد بپا می‌خیزند و در جلو آن‌ها با شور و شوق خاص و با شعار «الدخیل یا اباالفضل» سینه زده و حرکت می‌کنند.

طشت‌ها که پر از آب می‌شود دل‌ها با آن گره می‌خورد، ۷۲ سیب سرخ داخل طشت گذاشته می‌شود، چند نفر مسؤولیت روشن کردن شمع عزای حسینی را به عهده دارند، یک جلد کلام‌الله مجید هم روی درب طشت قرار می‌‌گیرد، کوزه‌های آب روی دوش ریش‌سفیدان تا کنار طشت می‌آیند و دیده‌ها به یاد لب‌های خشکیده علی‌اصغر بارانی می‌شود.

ذوالجناح کو بابایم

اجرای برخی آیین‌های سنتی دیگر مانند دسته اعراب هاشمی که در آن کودکان و نوجوانان با پوشیدن لباس ویژه اعراب به منزله کودکان کاروان کربلا گرداگرد اسبی که نماد ذوالجناح است بر سر و سینه‌زنان ندای «یا حسین مظلوم، حسین وای، ذوالجناح کو بابایم» سر می‌دهند و پیشاپیش دسته‌های عزاداری حرکت می‌کنند و اشک از دیده هر عاشق اهل بیت عصمت و طهارت (ع) سرازیر می‌شود.

حرکت علم‌ها و بیرق‌های عزاداری که بزرگ‌ترین آن علم بلندی منصوب به قمر بنی‌هاشم حضرت ابالفضل(ع) بوده و این امر نشانه این است که بیرق علمدار کربلا هنوز پس از گذشت ۱۴۰۰ سال همچنان بر زمین نیافتاده از جلوه‌های ارادت مردمان دیار کردستان به امام حسین(ع) و شهدای عاشورا است.

گل‌گیران در بام‌ ایران

شهرستان بیجار، بام ایران است، این شهرستان هم ترکیبی از ترک و کرد و شیعه و سنی است، مردمانی که زندگی مسالمت‌آمیز آنها زمانی به درازای تاریخ دارد، گل‌گیران، یکی از ویژه‌ترین برنامه‌های ایام محرم در کردستان است که در این شهر تاریخی برگزار می‌شود.

آئین گل‌گیران مختص مردمان منطقه بیجار گروس است که ریشه در عقاید تاریخی و اسلامی مردم این دیار دارد و بنا به سنتی قدیمی همه ساله با حضور عزاداران حسینی در شهرستان بیجار و روستاهای اطراف آن همزمان با روز عاشورای حسینی برگزار می‌شود، مراسمی که آذرماه سال ۹۱ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

عزاداران سیاه‌پوش حسینی گرد هم می‌آیند و با مالیدن گل به سر و روی خود نهایت غم و اندوه قلبیشان را به صاحب کربلا نشان می‌دهند، سنتی که به قول افراد محلی این دیار بر اساس باورها و داستان‌های گذشتگان نسل به نسل آمده و حکایت از آن دارد که در روزی که امام حسین(ع) به شهادت رسید، اجدادشان برای کمک به ایشان راهی دشت کربلا شدند اما در میانه راه خبر شهادت آن امام بزرگوار را شنیدند و با مالیدن خاک به سر و روی خود به سوگ سیدالشهدا و اهل بیت و یارانش نشستند!

مساجد میعادگاه گل‌گیران حسینی است به هر مسجدی که می‌رسند وارد می‌‌شوند و می‌خوانند‌؛ «عزا عزاست امروز، روز عزاست امروز، مهدی صاحب زمان(عج)، صاحب عزاست امروز» و مصیبت کربلا را به امام زمان تسلیت می‌‌گویند.بام ایران در روز عاشورا بی‌شباهت با فضای حزن و اندوه در صحرای کربلا نیست، دیاری که نمادی از غربت و حزن و اندوه کودکان یتیم و اسیر دشت کربلا را بعد از گذشت هزاران سال از آن روز تلخ بار دیگر به تصویر می‌کشد...خاک این گل قبل از روز عاشورا از اراضی گندم‌زارهای اطراف بیجار جمع و بعد از الک‌کردن با آب و گلاب مخلوط و در ظرف‌های مختلفی ریخته می‌شود در اختیار هیئت‌های مذهبی قرار می‌گیرد، گل‌گیران حسینی گل‌ها را برسر و روی خود می‌مالند.

دهگلان در ماتم حسین(ع)

فرقی نمی‌کند شیعه است یا سنی، اینجا تنها عشق به حسین(ع) است که بر دل‌ها حکمرانی می‌کند، شب‌ها و روزهای محرم در دهگلان بارانی است، در هم تنیدن شیعه و سنی در مراسمات عزاداری جلوه‌ها و تابلوهای دیدنی از ارادت به امام حسین(ع) را به تصویر می‌کشد.

محرم که می‌شود دهگلانی‌ها رخت عزا به تن می‌کنند، همه در این نقطه یک‌رنگ هستند، اینجا سخن از دلدادگی و عشق به حسین است و دل‌هایشان در غم ریختن خون پاک ایشان بر خاک کربلا..

حلیم‌پزان

پخت حلیم یکی دیگر از مراسمات مردم کردستان در تاسوعا و عاشورای حسینی است که بانوان برای ادای نذرشان پخت می‌کنند.

قبل از اذان صبح دیگ‌های بزرگ حیلم مهیا می‌شود، حرف از نذر و نیاز است که باید ادا شود، قرار است با این حلیم در صبح غم‌انگیز عاشورا از عزاداران امام حسین(ع) در شهر و یا آبادی پذیرایی شود..

صبح روز عاشورا غذای نذری برای مهمانان امام حسین(ع) آماده است، طنین صدای صلوات در حیاط خانه می‌پیچید، ظرف‌ها پر می‌شود و همه می‌خواهند در ثواب این کار شریک شوند، و چنین است که حتی کودکان هم در پخش نذری مشارکت می‌کنند.

پخش شربت و خرما، توسل به بیرق امام حسین در دستجات عزاداری و همراهی اهل سنت با دسته‌های سینه‌زن و زنجیرزن از دیگر مراسماتی است که در شهرهای کردستان برگزار می‌شود که جلوه‌ای از اتحاد و یک‌رنگی و یکپارچگی سنی و شیعه را به نمایش می‌گذارد.

آیین‌های عزاداری ویژه دهه نخست محرم با برپایی نماز ظهر عاشورا به یاد آخرین نماز بزرگ شهید امر به معروف و نهی از منکر به پایان می‌رسد و بعد از ظهر عاشورا تمامی بیرق‌ها و علم‌ها به صورت افقی پیشاپیش دسته‌های عزادار به نشانه شهادت حضرت امام حسین(ع) و ۷۲ نفر از یاران باوفایش به حرکت در می‌آیند و با برگزاری شام غریبان حسینی به پایان می‌رسد.

نذر خون به جای قمه‌زنی

در گذشته تعدادی از مردم شهر سریش‌آباد در ماه محرم با قمه‌زنی به سوگ سرور و سالار شهیدان می‌پرداختند و سر و بدن خود را با قمه زخمی می کردند اما چند سال است که سنت پسندیده اهداء خون جایگزین این آیین غلط شده است.

با روشنگری‌هایی که صورت گرفت، امروز دیگر چنین روشی در منطقه کردستان مرسوم نیست و مردم شهرهای استان بویژه مردم سریش‌آباد در صف‌های طولانی برای اهدای خون می‌ایستند.

کریمیان، مدیرکل انتقال خون کردستان ضمن اعلام آمادگی برای استقرار تیم‌های سیار خونگیری در سریش‌اباد و بیجار در تاسوعا و عاشورای امسال، تعداد افراد مراجعه‌کننده به تیم سیار در شهر سریش‌آباد در تاسوعا و عاشورای حسینی را ٤٥٦ نفر اعلام کرد و گفت: از این تعداد ٣٩٩ نفر مرد و ٥٧ نفر زن بودند که در مجموع ٣٦٦ واحد خون از آنها دریافت شد.

شام غریبان کامیاران

خورشید بر روی نیزه خودنمایی می‌کند، خورشید را بر نیزه کرده‌اند تا فراموش شود شکوه طلوعی که از آن سر بر آورده بود، تاریکی شب، ماه را پوشانده تا شاید از ظلمت و تلخی خود بکاهد، خورشید را قربانی کرده‌اند تا از کوچکی خود باخبر نشوند، اما خورشید خورشید است، چه بر روی نیزه چه در شکوه ایستادگی بر نماز باران بر روی کوه..

کامیاران هم مرکب از شیعه و سنی است و همه در ماه محرم عزادار و در آیین‌های این ماه شرکت می‌کنند، شام غریبان در کامیاران رنگ و بوی خاصی دارد و صحنه‌ای از شام غریبان کربلا می‌شود که پس از شهادت سیدالشهداء بر سر خاندان پیامبر گذشت، شبى تیره‌تر از سیاهى، شبی جانسوز که در آن تلخ‌ترین لحظات بر اهل بیت (ع) گذشت.

شام غریبان است، کودکانی که امشب پدر ندارند، صحنه تلخی که با هیچ زبان و لفظى نمى‌توان عمق تلخی بر دل نشسته دل‌های شکسته و سوز دل یتیمان و بانوان حسینى را بازگو کرد.

در  شام غریبان چشم‌های عزاداران حسینی در کامیاران خیس داغ نوه پیامبر مهربانی می‌شود و از ته دل برای امام حسین و یارانش و کودکان یتیم اشک ماتم می‌ریزند.