کدام نامزد انتخابات رای می‌آورد؟
استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی در تحلیل انتخاباتی خود تاکید کرد: به نظر من مردم یک گروه یا یک جناح نیستند؛ بر این اساس به کسی رای می‌دهند که بتوانند همه آنها را نمایندگی کنند نه اینکه یک جناح یا یک گروه را مورد توجه قرار بدهند و بیشترین علاقه‌مندی و حفاظت را از بنیان‌های معرفتی، کاربردی و سرزمینی داشته باشند.
بوالقاسم فاتحی، جامعه‌شناس، عضو هیات علمی و رئیس پژوهشکده تحول در علوم انسانی دانشگاه علامه طباطبایی با حضور در برنامه در برنامه «مثبت و منفی پلاس» به تشریح مهم‌ترین شاخص‌های رئیس‌جمهور اصلح پرداخت و گفت: همانطور که همه می‌دانیم اصل این انتخابات یک انتخابات زودرس بود و به دلیل شهادت آیت‌الله رئیسی ما مجبور به برگزاری انتخابات زودتر از موعد شدیم.
بنابراین افرادی که درحال‌حاضر در صحنه انتخابات به عنوان کاندید حاضر شدند با آمادگی کامل در صحنه مناظرات حضور ندارند؛ اما با این وجود در این مناظرات افراد سعی کردند به گونه‌ای صحبت کنند که رای جمع کنند و بیشتر به دنبال تغییر نگاه‌های مردم برای حضور در پای صندوق‌های رای بودند و افراد کمی بودند که بخواهند به صورت برنامه‌ای، مبنایی و متکی بر حل مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و غیره صحبت کنند و صحبت‌های کاندیداها بیشتر متکی بر جمع‌آوری رای بود.
*برخی کاندیداها در مناظرات هیجانی صحبت می‌کنند/ حیف است به این مردم جفا کنیم
وی در ادامه تصریح کرد: کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری در مناظره خود بیشتر شعارهای هیجانی و احساسی عنوان می‌کردند، به‌گونه‌ای که مردم جذب آنها شده و رای دهند. در واقع بیشتر دنبال دو قطبی‌سازی، بر ساخت‌سازی و انگاره‌سازی‌های اجتماعی بودند در حالی که جامعه و مردم ایران هم در گذشته و هم در سال‌های اخیر نشان دادند که مردمی باهوش، با فرهنگ، هویت دار، شناسنامه دار و با سعه صدر فوق العاده بالایی هستند، دفاع و تحمل اجتماعی بالایی دارند و برای آب و خاک خود فداکاری زیادی نشان دادند. بنابراین حیف است که ما بخواهیم در حق آنها ظلم و جفا کنیم. بنابراین ما مردمانی داریم که دنیا روی آنها حساب باز کرده است. بر این اساس کاندیدای ریاست‌جمهوری باید ناظر بر مسائل و مشکلاتی که داریم صحبت کنند و برنامه‌های خود را در آن حوزه ارائه کنند.
*نامزدها بجای ارائه برنامه مچ گیری می‌کنند
رئیس پژوهشکده تحول در علوم انسانی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: ما در حوزه اقتصاد مشکلاتی اعم از ناترازی بانک‌ها، اشتغال غیرمولد و همچنین در حوزه صنایع سنگین، سبک و نیمه‌سنگین با مشکلاتی مواجه هستیم و این مشکلات در حوزه کشاورزی و تجارت خارجی نیز وجود دارد. متاسفانه من ندیدم کاندیدای ریاست‌جمهوری در مناظرات به صورت فنی صحبت کند و برنامه‌های خود را در حوزه مشکلات اقتصادی ارائه دهند. همچنین در حوزه فرهنگ نیز علی‌رغم اینکه نقاط مثبت با تضادهای فرهنگی هم که می‌توان از آن به عنوان تفاوت‌های نسلی یاد کرد، مواجه هستیم و در این حوزه نیز مشکلات ما از سوی کاندیدها مطرح نشد و حتی برنامه‌های خود را نیز ارائه ندادند و این روند در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی نیز وجود داشت. بنابراین کاندیدها مسائل چهار بخش جامعه یعنی اقتصاد، اجتماع، فرهنگ و سیاست را عنوان نکردند و بیشتر در صحبت‌های خود مچ‌گیری می‌کنند و دنبال این هستند کارنامه رقیب را نبش قبر کنند و با هیجانی کردن فضا دنبال آرا می‌گردند.
*فضای انتخاباتی جامعه هیجانی نیست
فاتحی با بیان اینکه فضای انتخاباتی جامعه هنوز هیجانی نشده است، گفت: شاید یکی از دلایل این باشد که کاندیداهایی که حاضر هستند افرادی نیستند که مانند کاندیداهای دوره قبل ذاتاً به لحاظ روان‌شناختی افراد هیجانی باشند. بنابراین شاید یکی از دلایل آن شخصیت روان‌شناسی کاندیداها باشد و یکی دیگر از دلایل این است که ما بعد از شهادت آیت‌الله رئیسی با یک سرمایه فرهنگی اجتماعی مواجه شدیم که با جامعه تولید شده است و حتی کسانی که با ایشان مخالف بودند و رای ندادند در مراسم تشییع آن شهید حضور پیدا کردند و یک سرمایه اجتماعی تولید شد و این سرمایه نیز به شکلی هست که بسیاری از افراد نمی‌توانند برخلاف آن صحبت کنند اگرچه برخی نیز دنبال موج‌سواری هستند.
وی تاکید کرد: یکی دیگر از دلایل هیجانی نشدن جامعه در بحث انتخابات این است که هنوز فعالیت‌های دولت تمام نشده است برای همین نمی‌توانم کارنامه سال اول و سال دوم ایشان را نقد کنند. بنابراین این شرایط یکسری ملاحظاتی را از نظر روانی درست کرده است و نمی‌توانند از این حوزه نیز فضا را جنجالی کنند. ضمن اینکه شخصیت‌های حاضر در کاندیداها به‌گونه‌ای نیست که جنجال‌گونه باشند و هر حرفی را بتوانند به زبان بیاورند.
*مردم به پختگی رسیدند از شعارهای تند خسته اند
این جامعه‌شناس در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا تجربه انتخابات گذشته تاثیر بر سرمایه اجتماعی و تغییری در نگاه مردم در انتخابات و یا دوقطبی‌سازی‌هایی که می‌خواهد صورت بگیرد، تاثیر داشته یا نه، افزود: در این چند دوره ریاست‌جمهوری یعنی از نخستین دوره‌ای که آقای هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور شد تا امروز به این نتیجه رسیدم که بلوغ سیاسی مردم در هر انتخاباتی بیشتر می‌شود و کمتر تحت تاثیر شخصیت‌های جنجالی قرار می‌گیرند چرا که مردم به یک پختگی‌ای رسیده‌اند و از شعارهای تند و دوقطبی‌سازی خسته شدند. بنابراین از دیدگاه مردم در هر انتخاباتی بالغ‌تر می‌شوند.
*تحلیل رفتار مشاور پزشکیان در یک برنامه فرهنگی
استاد دانشگاه علامه طباطبایی در واکنش به رفتار یکی از مشاوران فرهنگی پزشکیان در برنامه تلویزیونی تاکید کرد: برآورد اینگونه افراد این است که انجام چنین برخوردهایی جواب مثبت می‌دهد چراکه در گذشته نیز از این نوع اقدامات پاسخ مثبت گرفته بودند و ما رئیس‌جمهوری داشتیم که جلوی دوربین تلویزیون این کارها را انجام می‌داد در نهایت نتیجه گرفت. اگرچه حرکت آقای فاضلی که دارای آثار زیاد است دور از انتظار بود. ممکن است این نوع تکنیک دیده شدن بوده باشد و یا برخی نیز اینگونه تحلیل کردند که این نوع برخورد برآمده از شخصیت آن فرد است. اما در مجموع انجام چنین رفتاری نه در تراز صدا و سیما بود و نه در تراز مردم و من تصور می‌کنم این نوع رفتارها جواب نمی‌دهند و مردم به آنها پاسخ نمی‌دهند. به‌طوری که اگر فردی مخالف نظام هم باشد با مشاهده اینگونه رفتارها ترغیب به رای‌دادن نمی‌شود. به طوری کلی این نوع رفتارها تاثیری در تصمیم سیاسی مردم نخواهد داشت.
*تحلیل آرای خاکستری جامعه
فاتحی درخصوص وضعیت آرای خاکستری در انتخابات پیش‌رو گفت: ما در هر دوره‌ای آرا خاکستری داشته‌ایم اما اینگونه نیست که این آرای خاکستری در هر دوره‌ای ثابت توسط یک سری گروه‌ها و افراد باشد. چرا که گونه‌های اجتماعی تغییر می‌کنند. اما از دیدگاه من چند چیز برای مردم ما مهم است که اولی آن عدالت از جنس عمل است دوم اینکه مردم اهمیت می‌دهند که کاندیدای مورد نظر خود چه اندازه صداقت دارد و در بین شاخص‌های انتخابات صداقت بالاترین نمره‌ای است که مردم به آن می‌دهند.
*مردم به چه کسی رای می‌دهند؟
وی تاکید کرد: به نظر من مردم به کسی رای می‌دهند که بتوانند آنها را نمایندگی کنند نه اینکه یک جناح یا یک گروه را مورد توجه قرار بدهد. مردم یک گروه و یک جناح نیستند. بنابراین کاندیدی را می‌پسندند که بتواند بیشترین علاقه‌مندی و حفاظت را از بنیان‌های معرفتی، کاربردی و سرزمینی داشته باشد. همچنان که شهید حاج قاسم سلیمانی این ویژگی‌ها را داشتند و تمامی مولفه‌های یک ایرانی مسلمان را دارا بودند. بنابراین رئیس‌جمهور هم باید این ویژگی‌ها را داشته باشد. یعنی صادق و مردمی باشد و به وعده‌هایی که می‌دهد عمل کند.
*مردم دنبال چه رئیس‌جمهوری هستند؟
وی تاکید کرد: مردم ما دنبال رئیس‌جمهوری می‌گردند که به صورت میانگین دانش‌بنیان صحبت کند، دانش‌بنیان عمل کند و دانش‌بنیان اجرا کند. برخی ممکن است تاکید کنند که یک کاندیدا مدیر خوبی است اگرچه این خود یک برجستگی محسوب می‌شود یا اینکه فرد دیگر از نظر بنیان‌های نظری قوی می‌باشد که این نیز نکته مهمی است یا اینکه به شخص دیگری خصوصیت مردمی بودن داده شود؛ اگرچه همه این موارد مهم است اما یک رئیس‌جمهور خوب کسی است که شخصیت او همه مولفه‌ها را داشته باشد.
*پیامد رفتارهای تخریبی کاندیدها
رئیس پژوهشکده تحول در علوم انسانی دانشگاه علامه طباطبایی همچنین درخصوص پیامد برخی رفتارها و گفت‌وگوهای تخریبی کاندیدای رئیس‌جمهور گفت: ما درحال‌حاضر هیچ خانواده‌ای در کشور نداریم که حداقل یک فرد تحصیل کرده با مدرک لیسانس نداشته باشد. بنابراین این خانواده‌ها امروز سطح بالایی از دانش اجتماعی، سیاسی و غیره را دارند و به صحبت‌های کاندیداها نگاه می‌کنند و نمی‌توان با شبه علم مشکل و مسائل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را حل کرد. متاسفانه بسیاری از حرف‌های افرادی که درباره این مسائل صحبت می‌کنند شبه‌علمی است و اگر هم بخواهند به صورت علمی بحث کنند باید ناظر بر حل مسئله باشد. در واقع باید در این مورد دقت نظری داشته باشند اینکه مسائل ما را بر مبنای راهکارهای اروپایی و امریکایی حل نکنند بلکه بومی‌شده این راهکارها را برای حل مشکلات به کار ببرند. بنابراین رفتارهای تخریبی نمی‌تواند تغییر چندانی در رفتار رای‌دهندگان اعمال کند اگرچه ممکن است تبعات منفی نظیر بی‌تفاوتی بین افراد ایجاد کند و موجب انزوای سیاسی در بین افراد جامعه باشد. اگرچه عده‌ای همیشه پای کار هستند و معتقدند رای دادن یک تکلیف شرعی است و باید حضور داشته باشند؛ اما عده زیادی اهل فکر و تعامل هستند. مسلماً وقتی این افراد می‌بینند کسی که قرار است در جایگاه ریاست‌جمهوری ظاهر شود اینگونه صحبت می‌کند زده خواهند شد.
*کدام طبقه اجتماعی در مناظرات بیشترین جفا را دیدند؟
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که موضوعات مطرح شده از سوی کاندیداهای ریاست‌جمهوری موفق شدند کدام قشر جامعه را با خود همراه کنند و بیشترین جفا به کدام طبقه اجتماعی صورت گرفته است، گفت: به طور مثال یکی از کاندیداهای ریاست‌جمهوری وقتی صحبت می‌کند فکر می‌کند در داخل آن دیگ باید همه چیز ریخته شود. در واقع طرف صحبت‌های آن فرد به اعم از همه اقوام کرد، ترک، لر، بلوچ، روشنفکر و غیره است. با این نیت که شاید پایگاه اجتماعی در بین همه آنها داشته باشد. به نظر من این نوع سیاست شأن ریاست‌جمهوری را پایین می‌آورد چراکه افراد باید به‌گونه‌ای صحبت کنند که از نظر دانشی بتواند مورد تایید دانش روز باشد؛ چراکه مسائل ما در موضوعات مختلف روشن است. باید راهکار برای رفع آن مسئله پیدا کنیم. اما کاندیداهای ما سعی داشتند به‌گونه‌ای صحبت کنند که رای تمامی لایحه‌های اجتماعی و فرهنگی کشور را جذب نمایند. اگرچه یکی دیگر از کاندیداها مبنایی صحبت می‌کند و چندان به رای دادن و ندادن به مردم فکر نمی‌کند. اگرچه از این کار خوششان نیاید اما او این روند را در پیش گرفته است.
*کاندیدها به اهمیت جایگاه ریاست جمهوری توجه ندارند
وی با بیان اینکه ۹۶ درصد بودجه کشور دست ریاست‌جمهوری است، گفت: رئیس‌جمهور به عنوان دومین شخص در کشور بیشترین و بالاترین تاثیرگذاری در کشور را دارد و اگرچه مجلس قانونی تصویب می‌کند قوه مجریه باید آن را اجرا کند و یا اگر قوه قضاییه احکامی دارد بسیاری از آن توسط قوه مجریه به اجرا درمی یاید. ضمن اینکه قوه مجریه است که به عنوان نماینده مردم در سازمان‌های بین‌المللی توسعه اجتماعی و اقتصادی را دنبال کند. اما متاسفانه به نظر من کاندیدای فعلی به این مسائل دقت ندارند بلکه دنبال بازاریابی و کسب رای هستند که این شیوه غلط است و صددرصد نمی‌تواند نتیجه مثبتی داشته باشد.
وی در پاسخ به این سوال که رهبر معظم انقلاب خطاب به کاندیداها تاکید کردند از دشمن شاد کردن پرهیز کنند، گفت: خداوند عزت و طول عمر رهبر انقلاب را زیاد کند. به نظر من صحبت اخیر حضرت آقا خطاب به کاندیداها کارت زرد بود و این خیلی بد است اینکه هنوز در جایگاه رسمی ریاست‌جمهوری قرار نگرفته کارت زرد بگیرند. همه این کاندیداها بیان می‌کنند سیاست کلی مقام معظم رهبری را می‌پذیرند اما هنوز اول راه کارت زرد دریافت می‌کنند.
*دوره استفاده یا سوءاستفاده از سلبریتی‌ها تمام شد
فاتحی تاکید کرد: به نظر من سوءاستفاده از سلبریتی‌ها در جامعه تمام شده و چراغ آن رو به افول است. یک دوره‌ای وجود داشت که توانستند از آن استفاده یا سوءاستفاده کنند؛ اما امروزه این روش جواب نمی‌دهد و این بدرقه‌ای که ما از مردم در مراسم تشییع رئیس‌جمهور دیدیم نشان داد که سلبریتی دنبال کردن جواب نمی‌دهد.
*اعتبارات اجتماعی ما تغییر کرد
این جامعه‌شناس ادامه داد: به دلیل اینکه ما با یک انتخابات زودراس مواجه هستیم نمی‌توانیم انتخابات فعلی را با انتخابات گذشته تشبیه کنیم. اگرچه بسیاری از گذاره‌هایی که کاندیداها از آن استفاده می‌کنند در گذشته نیز استفاده شده است اما با این وجود نمی‌توانیم آن را به انتخابات گذشته شباهت دهیم و دلیل آن هم به تغییرات اجتماعی جامعه برمی‌گردد و در هر زمان و مکانی این مردم هستند که یک رفتاری را معتبر کنند و اعتبارات اجتماعی ما نیز تغییر کرده است و فضای جامعه و همچنین فضای حاکم بر مناظرات را نمی‌توانیم به انتخابات گذشته تشبیه کنیم.
*میزان مشارکت در انتخابات
فاتحی به پیش‌بینی مشارکت مردم در انتخابات پیش‌رو پرداخت و گفت: من فکر می‌کنم اگر با همین روش پیش برویم حدود ۵۰ تا ۵۵ درصد مردم در انتخابات مشارکت خواهند داشت. اما اگر اتفاقات خاص یا نادر بیافتد ممکن است مشارکت را بالای ۶۰ تا ۶۵ درصد افزایش دهد. در واقع اگر یک سیلاب رسانه‌ای در تایید یا تخریب کاندیدی راه بیفتد و این سیلاب منشأهایی داشته باشد و انگاه‌سازی‌های رسانه‌ای صورت بگیرد و در ذهن افراد بنشیند می‌تواند منجر به افزایش مشارکت مردم شود. چراکه سرمایه‌های اجتماعی تحت تاثیر این انگاره‌ها قرار می‌گیرد و افراد یک بینش سیاسی و یک نظر سیاسی را با هم دارند و بین این دو فاصله وجود دارد همچنین افراد یک تربیت و رفتار دارند که بین این دو نیز باز فاصله وجود دارد. ممکن است بینش سیاسی افراد همین وضعیت امروز باشد. اما ممکن است نظر سیاسی در یک برهه‌ای تغییر کند و این امر در بین قشر خاکستری بیشتر است و اگر نظرات سیاسی قشر خاکستری با یک جریان سیاسی همراه شود منجر به افزایش مشارکت خواهد داشت که البته این امر به نظر من اتفاق نخواهد افتاد.
*آرایش ذهنی قشر خاکستری بهم خورده است
استاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: صورتبندی‌های سیاسی حتی در بین قشر خاکستری جامعه آن چیزی نیست که در سال ۹۰ یا ۸۸ وجود داشت. این آرایش‌های ذهنی این افراد خاکستری جامعه بهم خورده است و ما این شرایط را در بین دانشجویان که قشر تحصیلکرده جامعه هستند، مشاهده می‌کنیم و درصدی از آنها با نسل چهار سال پیش متفاوت هستند. حتی امروزه به‌گونه‌ای شده است که ما شاهد تغییر رفتاری دانشجویان ورودی هر سال هستیم. بنابراین چگونه می‌شود تصورات قشر خاکستری جامعه تغییری نداشته باشد.
*علت نبودن شور و شوق انتخاباتی
وی درخصوص علت نبود شور و شوق انتخابات دانشگاه‌ها گفت: یکی از دلایل آن این است که ما در فصل انتخابات قرار داریم و دانشگاه‌های ما در حال برگزاری امتحانات هستند اما اگر امتحانات وجود نداشت ما شاهد جلسات و برنامه‌های انجمن‌ها و فعالان دانشجویی می‌شدیم.
*زبان سیاسی دانشجویان تغییر کرده است
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: زبان سیاسی دانشجویان ما امروز تغییر کرده و مطلوبیت‌های سیاسی آنها با دانشجویان گذشته متفاوت است و لزوما به معنای بد یا بدتر شدن وضعیت نیست و اشکالی هم در آن نمی‌بینیم. ما نمی‌توانیم این تغییرات را به دلسردی تعبیر کرد چراکه می‌توان با این دانشجویان نیز تعاملات خود را برقرار کنیم و امام (ره) کسی بود که توانست با جوانان ارتباط بگیرد. بر این اساس نباید از تغییر ترجیحات و جابه‌جایی مطلوبیت‌ها چراکه بخشی از آن طبیعی است و ما در عصر‌ای تی قرار داریم و همه بچه‌ها به فناوری دسترسی دارند و توانسته‌اند با جهان ارتباط بگیرند و گردش اطلاعات شکل گرفته است. ما باید این شرایط را درک کنیم.
فاتحی در پایان نظر خود را درخصوص شش نامزد فعلی ریاست‌جمهوری و شعارهای آنها اعلام کرد و گفت: پزشکیان یک تقلیدگرایی است که می‌خواهد مقلد چند رئیس‌جمهور گذشته باشد و خود را نماینده آنها می‌داند. در مورد پورمحمدی نیز گسل گفتمانی و حتی گفتاری را شاهد هستم که سعی می‌کند این گسل با یک ادبیات یا زبان بدنی آن را پنهان کرد. جلیلی فردی مبنایی و اصولی می‌باشد که ساده و محکم حرف خود را می‌زند و چندان نیز دنبال بازاریابی سیاسی و رای نیست. زاکانی هم می‌خواهد خود را در خط مقدم نشان دهد که همچنان در خط مقدم اخبار، تحلیل‌ها و مبارزه با فساد قرار دارد، همچنین فردی اجرایی است که نشان می‌دهد می‌تواند مشکلات را حل کند. قاضی‌زاده اصالت و نجابت خود را فدای چیزی نکرده است و ضمن اینکه مدافع دولت فعلی است؛ اما من نجابت و اصالتی در صحبت‌های او می‌بینم که حاضر نیست هر حرفی را با هر قصدی بزند. در نهایت قالیباف هم می‌خواهد نشان دهد که مدیر اجرایی قوی است که در هر جایی که قرار گرفته اعم از نیروی انتظامی و شهرداری تحول ایجاد کرده است که در توان اجرایی ایشان تردیدی ندارم. در ضمن می‌خواهد به‌گونه‌ای خود را نشان دهد که آن پیوستگی نظری و معرفتی هم دارد. همچنین شعار «برای ایران» بسیار راهبردی است، در شعار «دولت قرار، عدالت و ثروت و قدرت» نمی‌توانم این موارد را باهم جمع کنم. شعار «یک جهان فرصت یک ایران جهش، هر ایرانی یک نقش باشکوه» من در آن هویت، فرهنگ، تاریخ و پیشرفت را می‌بینم، شعار دولت خدمت شعار خوبی است اما چند بار از آن استفاده شده است. شعار دولت مردم و خانواده با توجه به آسیب‌هایی که خانواده‌ها دارند این شعار می‌تواند شعار خوبی باشد. شعار «خدمت و پیشرفت» یک هم‌افزایی از شعارهای قبل را دارد و می‌تواند شعار خوبی محسوب می‌شود.
نظر شما