مقصر اصلی ناترازی بانک ها معرفی شد / سرانجام موسسه اعتباری نور

وظایف بانک مرکزی شامل تنظیم نرخ‌های بهره و کنترل تورم در اقتصاد کشور می‌شود. همچنین، بانک مرکزی مسئول نظارت بر بانک‌ها و نظام مالی، مدیریت رزروهای ارزی، و تسهیل تراکنش‌های پولی و تسویه معاملات مالی بین بانک‌ها و دولت است. این نهاد اهمیت بسیاری در حفظ استحکام و پایداری اقتصاد ملی دارد.

معاون بانک، بیمه و شرکت‌های دولتی وزارت اقتصاد به ابهامات درباره انتقال مؤسسه نور به بانک ملی پاسخ داد و تأکید کرد: هرچقدر زودتر فعالیت یک بانک یا مؤسسه اعتباری ناسالم متوقف شود، به‌نفع همه مردم است.

پنج‌شنبه گذشته بانک مرکزی از انتقال سپرده‌ها و بخشی از دارایی‌های مؤسسه نور به بانک ملی خبر داد. در روزهای اخیر ابهاماتی نسبت به این روش «گزیر» مؤسسه نور مطرح شد که در گفت‌وگو با محمدجواد شریف‌زاده، معاون بانک، بیمه و شرکت‌های دولتی وزارت اقتصاد به آن پاسخ داده شده است، متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

چه شد که مؤسسه نور به مرحله‌ای رسید که امکان ادامه فعالیتش غیرممکن شد؟

شریف‌زاده: مؤسسه اعتباری نور حاصل ادغام تعاونی‌های اعتبار کارسازان آینده، پیشگامان کویر یزد و صندوق‌های قرض‌الحسنه ریحانه‌گستر و مشیز در سال ۱۳۹۱ بود. مدل فعالیت تعاونی­ها و مؤسسات اعتباری به این شکل بود که با پرداخت سودهای سپرده بالا منابع را از مردم جمع می­‌کردند و به‌صورت مستقیم و یا غیرمستقیم (پرداخت تسهیلات به سهامداران و مرتبطین آن­ها) در حوزه املاک سرمایه ‌گذاری می‌کردند؛ بعضاً مفاسد دیگری هم در این فرایند اتفاق می­‌افتاد و بخشی از پول‌ها از بانک خارج می­‌شد.

متأسفانه در فرایند ادغام این مؤسسات و تشکیل مؤسسه نور، انتقال دارایی­‌ها متناسب با بدهی‌­های منتقل‌شده صورت نگرفت و در عین حال فعالیت مؤسسه نیز موفق نبود و به‌تدریج ناترازی در صورت‌های مالی این مؤسسه افزایش یافت. با توجه به این ناترازی‌ها و در راستای تعیین تکلیف این مؤسسه، بانک مرکزی به‌دنبال اختیاراتی فراتر از حدود اختیاراتش در چارچوب قوانین جاری بود که در نهایت در سال ۱۳۹۸ شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی، اختیارات جدیدی برای تعیین تکلیف این مؤسسه و برخی مؤسسات اعتباری دیگر به بانک مرکزی داد.

بانک مرکزی سال ۹۸ برای مؤسسه نور هیئت سرپرستی تعیین کرد؟

شریف‌زاده: بله، یکی از آن اختیارات، تعیین هیئت سرپرستی بود و بانک مرکزی این اقدام را برای تعیین تکلیف این مؤسسه انجام داد. به‌خلاف نظر برخی کارشناسان، نظر هیئت سرپرستی و به‌تبع آن بانک مرکزی در دوران ریاست آقای همتی، «ساماندهی» و «احیای مؤسسه نور» بود، طبیعتاً این تصمیم نادرست منجر به افزایش زیان انباشته و ناترازی و اضافه‌برداشتها شد، بالاخره در سال گذشته و در دولت سیزدهم تصمیم به توقف فعالیت مؤسسه نور گرفته شد، در همان زمان پیشنهاد شد سپرده‌های مؤسسه نور به بانک ملی منتقل شود و معادل آن هم دارایی منتقل شود.

بنابراین اگر در دولت سیزدهم فعالیت مؤسسه نور متوقف نمی‌شد، روند اضافه‌برداشت و رشد پایه پولی از این محل استمرار می‌یافت؟

شریف‌زاده: دقیقاً. وقتی بانک با ناترازی در بخش نقدینگی مواجه می‌شود، اگر امکان احیای آن بانک یا مؤسسه وجود نداشته باشد، هر یک روز ادامه فعالیت بانک موجب تشدید ناترازی و اضافه‌برداشت بیشتر از منابع بانک مرکزی می‌شود. طبیعتاً اگر این مؤسسه در همان بدو امر و پس از اختیاراتی که توسط شورای‌عالی سران قوا داده شد، تعیین تکلیف می‌شد، حجم زیان انباشته و اضافه‌برداشت­ها به‌مراتب کمتر از امروز بود، تداوم حیات مؤسسات ناتراز منجر به شکل‌گیری تورم در اقتصاد می‌شود که زیان آن متوجه همه مردم خواهد بود، بنابراین هر چقدر زودتر فعالیت یک بانک یا مؤسسه اعتباری ناسالم متوقف شود، به‌نفع همه مردم است.

فرآیند تصمیم‌گیری درباره انتقال سپرده‌های مؤسسه نور به بانک ملی چگونه طی شد؟

شریف‌زاده: سال گذشته طرح به‌پیشنهاد بانک مرکزی در ستاد اقتصادی دولت مطرح شد و ستاد با کلیات آن موافقت کرد، بعد از آن نیاز به مصوبه شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی بود که آن هم در خرداد ماه امسال اخذ شد. در مصوبه شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی قید شد که سپرده‌های مردم در مؤسسه نور به بانک ملی منتقل و معادل آن نیز از دارایی‌های این مؤسسه به بانک ملی منتقل شود.

البته باید گفت که سپرده­‌های متعلق به مدیران مؤسسه نور یا سهامداران عمده آن و نیز تعاونی‌ها و صندوق‌های منحله مذکور یا نزدیکان و مرتبطین آن‌ها  به بانک ملی ایران منتقل نمی‌شود، در واقع سپرده‌های اشخاصی که به‌نوعی در ناترازی این مؤسسه دخیل بوده­‌اند، به بانک ملی منتقل نمی­‌شود و ایشان باید صبر کنند تا فرایند تصفیه انجام شود و اگر دارایی‌ای وجود داشت، به سپرده‌هایشان دست پیدا می­‌کنند،

ضمن آنکه مصوبه سران به‌گونه‌ای بود که هیچ‌گونه ناترازی نه از نوع ناترازی دارایی ـ بدهی و نه از نوع ناترازی نقدینگی به بانک ملی منتقل نشود، بعد از آن هم در کمیته تخصصی اصلاح نظام بانکی و هم در شیوه‌نامه‌ای که به تأیید مقامات مسئول رسید سعی شد کار به‌گونه‌ای جلو برود که هم مسئله یک مؤسسه ناتراز حل شود، هم سپرده‌گذاران آسیبی نبینند و هم زیان یا ناترازی متوجه بانک ملی نشود.

علاوه بر این، باید اشاره کرد که حجم سپرده‌های منتقل‌شده به بانک ملی که ۳۳ هزار میلیارد تومان است، در قیاس با ترازنامه ۱۲۰۰ هزار میلیارد تومانی بانک ملی بسیار عدد کوچکی (کمتر از ۳ درصد) است و با توجه به دارایی­‌های منتقل‌شده به بانک ملی که معادل آن خواهد بود، عملاً مشکلی برای بانک ملی ایجاد نخواهد کرد.

مؤسسه نور از نظر بدهی و دارایی چه وضعیتی داشت؟

شریف‌زاده: مؤسسه نور سه نوع بدهی عمده داشت؛ بدهی­‌های سپرده­‌ای که ۳۳ هزار میلیارد تومان بود که به‌استثنای سپرده­‌های سهامداران، مدیران و نزدیکان آن­ها، به بانک ملی منتقل می­‌شود. بدهی دیگر ناشی از اضافه‌برداشت­ها و وجه التزام آن­هاست که طرف حساب آن بانک مرکزی است و در نهایت بدهی‌های مالیاتی.

دارایی­‌های موجود مؤسسه نور شامل سپرده قانونی و برخی املاک و مستغلات که بخشی از آن­ها شعب مؤسسه می­‌باشد، پس از ارزش­‌گذاری به بانک ملی منتقل می­‌شود. مطالبات سایر طلبکاران یعنی بانک مرکزی و سازمان امور مالیاتی نیز پس از تعیین تکلیف مطالبات و سایر دارایی­‌های مؤسسه که بخشی از آن­ها نیز در مراجع قضایی است، حل‌وفصل خواهد شد. به‌طور طبیعی همان طور که در اطلاعیه بانک مرکزی هم آمده است اگر پس از پرداخت بدهی‌های مؤسسه به بستانکاران مذکور مبلغی باقی بماند به‌تناسب میان سهامداران این مؤسسه تقسیم خواهد شد و پس از پایان فرایند تصفیه مؤسسه نور منحل خواهد شد.

برای کارکنان و شعب بانک نور چه‌تصمیمی گرفته شده است؟

شریف‌زاده: نیروی انسانی مؤسسه نور قریب به ۲ هزار نفر است که قرار شد متناسب با قراردادهایی که این افراد با مؤسسه نور داشته‌اند به مجموعه بانک ملی منتقل شوند. شعب مؤسسه نور نیز از این پس با تابلوی بانک ملی به فعالیت خود ادامه خواهند داد و مشتریان این مؤسسه، مشتری بانک ملی خواهند بود و می‌توانند از خدمات این بانک بزرگ و معتبر استفاده کنند.

این اقدام را تا چه‌اندازه در راستای اصلاحات اساسی در اقتصاد کشور ارزیابی می‌کنید؟

شریف‌زاده: روشی که در مورد مؤسسه نور استفاده شد می‌تواند الگوی مناسبی برای آینده کشور باشد. متأسفانه در بیشتر ادغام‌هایی که در گذشته صورت گرفته بود ناترازی مؤسسات ناتراز به بانک پذیرنده منتقل می‌شد. اگر به گزارش حسابرس برخی بانک‌ها که در کدال قابل دسترس است مراجعه کنید، می‌بینید که پس از گذشت سال‌ها از انتقال ادغام، همچنان ناترازی ناشی از انتقال سپرده‌های مؤسسات میزان یا ثامن‌الحجج(ع) یا... بند شرط گزارش حسابرس این بانک‌هاست، اما در مورد مؤسسه نور و بانک ملی روشی به‌کار گرفته شد که اولاً با توقف فعالیت نور و انحلال آن، موتور تولید زیان در یکی از مؤسسات مالی و اعتباری کشور خاموش شود و ثانیاً ناترازی آن مؤسسه به بانک پذیرنده منتقل نشود.

چنان‌که مشاهده می‌کنید الگوی مذکور قرابت زیادی به روش خرید و پذیرش Purchase and Assumption دارد که در اکثر کشورهای جهان روش اصلی تعیین تکلیف مؤسسات اعتباری و بانک‌های زیان‌ده است.