از سلسله یادداشت های چراغ اقتصاد؛ چراغ سی و هفتم
اقتصاد ورزش در جهان و موقعیت ایران
پدرام باقرنژاد _ روزنامه نگاروکارشناس ارشد مدیریت
اقتصاد ورزش، بهعنوان یکی از بخش‌های کلیدی و رو به رشد در اقتصاد جهانی، مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، خدمات و کالاهایی را در بر می‌گیرد که به ورزش و فعالیت‌های مرتبط با آن اختصاص دارد. این حوزه، از مدیریت رویدادها و برنامه‌ریزی مسابقات بینالمللی گرفته تا شناخت استعدادها، پرورش و عرضه آنها به بازارهای اقتصادی ورزشی، تولید و تجارت تجهیزات ورزشی و بهره‌برداری از انواع درآمدهای تبلیغاتی و بازاریابی، ابعادی گسترده و چندوجهی دارد.
در این میان، صنعت گردشگری ورزشی، با بهره‌گیری از جاذبه‌های جهانی و ایجاد زیرساختهای نوین، نه‌تنها در ارتقاء کیفی صنعت گردشگری نقش دارد، بلکه بستری برای تعامل فرهنگی و دیپلماسی عمومی فراهم می‌آورد. در دهه‌های اخیر، اقتصاد ورزش بهعنوان یک صنعت پویا، نه‌تنها در ایجاد اشتغال و افزایش تولید ناخالص داخلی مؤثر بوده است، بلکه در تقویت پیوندهای بینالمللی و بهبود روابط اجتماعی و سیاسی نیز نقشی حیاتی ایفا کرده است.
این صنعت، در کنار ابعاد اقتصادی خود، بهعنوان ابزاری برای ارتقاء فرهنگ عمومی، تعاملات اجتماعی، و حتی پیشبرد سیاست‌گذاری‌های ملی و منطقه‌ای شناخته میشود. ایران، با برخورداری از منابع انسانی مستعد، ظرفیت‌های گسترده در ورزشهای سنتی و ملی، و موقعیت استراتژیک در میان فرهنگ‌ها و تمدن‌های کهن، میتواند جایگاهی برجسته در این صنعت جهانی به دست آورد. اما تحقق این ظرفیت‌ها، مستلزم رفع موانع داخلی و خارجی، به‌ویژه تحریم‌های اقتصادی و سیاسی است که مانعی جدی در برابر تعامل آزادانه با جهان محسوب میشوند.
آشتی با دنیا و بازگشت به چرخه اقتصاد جهانی، به ایران امکان میدهد تا با بهره‌گیری از تجربیات بینالمللی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، زیرساختهای ورزش و گردشگری ورزشی خود را تقویت کند. این رویکرد نه‌تنها موجب رشد اقتصادی میشود، بلکه به بهبود وجهه بینالمللی کشور، ارتقاء همکاری‌های منطقه‌ای، و ایجاد فرصت‌های جدید در دیپلماسی ورزشی کمک میکند. اقتصاد ورزش، فرصتی منحصر‌به‌فرد برای ایران است تا با تقویت زیرساختها، بهره‌گیری از دیپلماسی ورزشی، و همگام شدن با تحولات جهانی، راهی به سوی توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی بگشاید.
گردشگری ورزشی، با ایجاد جذابیت‌های بینالمللی، جذب علاقهمندان از سراسر جهان، و فراهم کردن بستری برای تبادل فرهنگی، میتواند یکی از مؤلفه‌های کلیدی این تحول باشد. تغییر مسیر به‌سوی تعامل و همکاری جهانی، نه‌تنها نیازمند شجاعت در تصمیم‌گیری‌های داخلی، بلکه مستلزم نگاه استراتژیک به دیپلماسی اقتصادی و رفع موانع تحریم‌هاست؛ امری که به ایران اجازه میدهد در عرصه اقتصاد ورزش و گردشگری ورزشی، نقشی پیشرو ایفا کند. نویسنده سلسله مقالات «چراغ اقتصاد» چراغ راه تحول و توسعه فردای ایران، در این یادداشت به بررسی وضعیت اقتصاد ورزش در جهان و تحلیل موقعیت ایران در این حوزه پرداخته و عوامل مؤثر بر وضعیت کنونی ایران، فرصت ها و چالش های پیشروی کشور را موردبحث قرار داده است.
وضعیت جهانی اقتصاد ورزش
- رشد اقتصادی
اقتصاد ورزش به طور پیوسته در حال رشد بوده و به یکی از محرک های اصلی اقتصاد جهانی تبدیل شده است. طبق گزارش PwC Sports Survey ۲۰۲۳، صنعت ورزش در سال ۲۰۲۰ به درآمدی افزون بر ۶۲۰ میلیارد دلار دست یافته و پیشبینی میشود تا سال ۲۰۲۵ این رقم به بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار برسد (PwC, ۲۰۲۳). عواملی همچون افزایش تعداد رویدادهای بین المللی، توسعه فناوری های جدید و همچنین افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات مرتبط با ورزش، از مهمترین عوامل رشد این صنعت هستند. تحقیقات انجام شده توسط Global Industry Analysts نشان میدهد فناوری های دیجیتال و رسانه های اجتماعی به تسریع این رشد کمک کرده و صنعت ورزش را به سمت جدیدی از تعاملات و تجارب دیجیتال هدایت کرده اند (GIA, ۲۰۲۳). رشد این صنعت تحت تأثیر عواملی مانند پخش مستقیم رویدادهای ورزشی، رشد فناوری های نوین و بازی های الکترونیکی (eSports) نیز قرار گرفته است.
- صنایع مرتبط با ورزش
صنایع مرتبط با ورزش شامل تولید تجهیزات و پوشاک ورزشی، رسانه های ورزشی و خدمات مرتبط با مدیریت رویدادهای ورزشی میشود. این صنایع به ایجاد اشتغال، توسعه زیرساخت ها و جذب سرمایه گذاری کمک کرده و در بسیاری از کشورها به یکی از بخش های کلیدی اقتصاد تبدیل شده اند. طبق گزارشStatista ۲۰۲۳، بازار تجهیزات ورزشی به تنهایی در سال ۲۰۲۲ حدود ۸۵ میلیارد دلار درآمد داشته که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۸ این عدد به حدود ۱۲۰ میلیارد دلار برسد (Statista, ۲۰۲۳). لیگ های حرف های، افزایش تعداد باشگاه ها و رشد تبلیغات و بازاریابی نیز به رونق این صنایع کمک کرده است. برای مثال، لیگ های ورزشی مانند لیگ برتر فوتبال انگلستان و لیگ بسکتبال با قراردادهای تلویزیونی و اسپانسری کلان به یکی از منابع اصلی درآمد در صنعت ورزش تبدیل شده اند. کشورهای پیشرو در این صنعت شامل ایالات متحده، اروپا و آسیا هستند. بهعنوان مثال، ایالات متحده با لیگ هایی مانند NFL و NBA بیشترین درآمدزایی از طریق پخش مستقیم، فروش بلیت و تبلیغات را دارد. در اروپا، فوتبال به عنوان پرطرفدارترین ورزش، به ویژه لیگ ای پریمیر و لالیگا، سهم بزرگی در اقتصاد ورزش دارد.
-تأثیرات اجتماعی و فرهنگی
ورزش علاوه بر جنبه های اقتصادی، نقش مهمی در تقویت هویت ملی، افزایش همبستگی اجتماعی و ترویج سبک زندگی سالم دارد. برگزاری رویدادهای ورزشی بین المللی به جذب گردشگران، افزایش درآمدهای ملی و تبادل فرهنگی بین کشورها کمک میکند. ورزش به عنوان یک زبان جهانی، پل ارتباطی میان فرهنگ های مختلف است و توسعه ارتباطات بین المللی را تسهیل میکند. به طور مثال، الماس های جهانی مانند بازی های المپیک و جام جهانی فوتبال، نه تنها به عنوان رویدادهای ورزشی، بلکه به عنوان فرصتی برای تبادل فرهنگی و تقویت روابط بین المللی شناخته میشوند (IOC, ۲۰۲۳).
-تأثیرات فناوری و نوآوری
فناوری های نوین مانند واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR) تحولات بزرگی در نحوه تماشای ورزش و تعامل طرفداران ایجاد کردهاند و پلتفرم های استریم آنلاین مانند DAZN و +ESPN دسترسی به محتوای ورزشی را به صورت جهانی افزایش دادهاند. این فناوری ها موجب افزایش دسترسی به محتواهای ورزشی و در نتیجه افزایش درآمدها شدهاند.
- چالشهای صنعت ورزش
صنعت ورزش با چالش های متعددی از جمله بحران های اقتصادی، تغییرات اقلیمی و مسائل مربوط به حقوق مالکیت معنوی روبرو است. پاندمی کووید۱۹ تأثیرات منفی بسیاری بر برگزاری رویدادهای ورزشی داشت و موجب لغو یا تأخیر بسیاری از آنها شد. گزارش McKinsey & Company نشان میدهد بحران های جهانی میتوانند به کاهش درآمدها و اختلال در زنجیره های تأمین تجهیزات ورزشی منجر شوند (McKinsey, ۲۰۲۲). مشکلات مربوط به دوپینگ و فساد در برخی نهادهای ورزشی نیز از چالش های جدی برای این صنعت بهشمار میآید. این مسائل نه تنها به اعتبار ورزش آسیب میزنند، بلکه روی ارزش های اخلاقی و اجتماعی ورزش تأثیر منفی میگذارند.
موقعیت ایران در اقتصاد ورزش
- تاریخچه ورزش در ایران
ورزش در ایران تاریخچه ای طولانی دارد. ایران با تاریخی غنی در ورزش های سنتی مانند کشتی به عنوان یک ورزش سنتی و ملی، وزنهبرداری و رشته هایی از جمله فوتبال، والیبال و بسکتبال از جایگاه ویژهای برخوردار است. کشتی از جمله حوزه هایی ورزشی است که ایران همواره توانسته در آن عناوین جهانی و المپیکی کسب کند و در این رشته به موفقیتهای بسیاری دست یابد. فوتبال نیز به عنوان محبوبترین ورزش در ایران شناخته میشود. لیگ برتر فوتبال ایران، یکی از لیگهای معتبر آسیا به شمار میرود. فوتبال با لیگ داخلی نسبتا قوی و محبوبیت فراوان در بین جوانان، میتواند نقشی کلیدی در رشد اقتصاد ورزش ایفا کند. ایران در رشته های ورزشی دیگر از جمله والیبال و بسکتبال نیز موفقیت های قابل توجهی کسب کرده و در سطح آسیا و جهانی شناخته شده است.
- آمار و ارقام
سهم اقتصاد ورزش از تولید ناخالص داخلی ایران حدود ۵/۱ درصد برآورد میشود که این رقم در مقایسه با سایر کشورها پایینتر است. (World Bank, ۲۰۲۳) با این حال، پتانسیل های فراوانی مانند نیروی کار جوان، علاقهمندان به ورزش و قابلیت های طبیعی و تاریخی برای توسعه گردشگری ورزشی وجود دارد. گزارشهای اخیر نشان میدهد با وجود پتانسیل های موجود، مشکلاتی نظیر مدیریت ناکارآمد و نبود استراتژی های بلندمدت، مانع از بهره برداری کامل از این پتانسیل ها شده است. (Iran Sports and Youth Ministry, ۲۰۲۳)
- زیرساخت های ورزشی
ایران دارای زیرساختهای ورزشی قابل توجهی است، اما بسیاری از آنها نیازمند بازسازی و نوسازی هستند. کیفیت پایین زیرساختها، عدم تطابق با استانداردهای بین المللی و کمبود تجهیزات مدرن از مشکلات عمده ای هستند که توسعه ورزش در ایران را محدود میکنند. گزارش World Stadium Index ۲۰۲۳ نشان می دهد استاندارد بسیاری از استادیوم های ورزشی ایران با استانداردهای جهانی فاصله داشته و نیاز به سرمایه گذاری قابل توجهی برای به روزرسانی دارند. (WSTI, ۲۰۲۳). نیاز به توسعه زیرساخت های مرتبط با ورزش زنان و جوانان نیز به شدت احساس میشود.
- چالشها و موانع
ایران با چالش هایی همچون تحریم ها، مدیریت ناکارآمد، کمبود حمایت مالی و کمبود امکانات و تجهیزات مدرن مواجه است. این چالش ها مانع از پیشرفت ورزش ایران در سطح بین المللی شده و بهره برداری از پتانسیل های واقعی کشور را محدود کرده اند.
طبق گزارش International Journal of Sport Policy and Politics ۲۰۲۳ ، تحریم ها به ویژه در زمینه تبادل فناوری و جذب سرمایه گذاری های خارجی تأثیرات منفی عمیقی داشته اند (IJSPP, ۲۰۲۳).
با این حال، ایران از کمبود زیرساخت های مدرن ورزشی رنج میبرد. بسیاری از ورزشگاه های ایران نیازمند نوسازی و استانداردسازی هستند. به طور مثال، استادیوم آزادی در تهران، با اینکه یکی از بزرگترین استادیوم های خاورمیانه است، از تجهیزات مدرن و سیستم های خدمات دهی به تماشاگران محروم است. نبود زیرساخت های مدرن نه تنها بر کیفیت مسابقات، بلکه بر جذب گردشگران بین المللی نیز تأثیر منفی دارد.
گردشگری ورزشی در ایران و نقش آن در توسعه پایدار
- پتانسیل گردشگری ورزشی ایران
ایران به دلیل تنوع جغرافیایی و اقلیمی میتواند به یک مقصد جذاب برای گردشگری ورزشی تبدیل شود. کوه های البرز و زاگرس، کویر لوت و ... و دریای خزر و خلیجفارس، زمینه های گستردهای برای ورزشهای ماجراجویانه مانند کویرنوردی، کوهنوردی، اسکی و ورزش های آبی فراهم میکنند. علاوه بر این، با توجه به علاقه مندی گسترده ایرانیان به ورزش های گروهی مانند فوتبال و والیبال، برگزاری رویدادهای ورزشی بین المللی میتواند به جذب گردشگران ورزشی کمک شایانی کند.
- نقش گردشگری ورزشی در توسعه پایدار
گردشگری ورزشی نه تنها به رشد اقتصادی از طریق جذب سرمایه گذاران خارجی و ایجاد اشتغال کمک میکند، بلکه به توسعه زیرساخت های حمل و نقل و اقامتی نیز منجر میشود. به عنوان مثال، برگزاری رویدادهایی مانند جام ملت های آسیا یا بازی های جهانی، علاوه بر افزایش ترافیک گردشگری، زیرساخت های فرودگاهی، جادهای و هتل داری را نیز تقویت خواهد کرد.
عوامل مؤثر بر وضعیت کنونی ایران در اقتصاد ورزش
- تحریم ها و مسائل سیاسی
تحریم ها از جمله عوامل اصلی محدودکننده توسعه اقتصاد ورزش در ایران هستند. این تحریم ها باعث کاهش فرصت های همکاری بین المللی، جذب سرمایه گذاری خارجی و دسترسی به فناوری های پیشرفته شده و تأثیرات منفی بر توسعه ورزش ایران داشته اند. به عنوان مثال، تحریم ها باعث شده اند ایران نتواند به راحتی در زمینه تجهیز ورزشگاه ها و فناوریه ای ورزشی پیشرفته سرمایه گذاری کند.
- زیرساختهای ناکافی
با وجود زیرساخت های موجود، بسیاری از امکانات ورزشی نیازمند به روزرسانی هستند. عدم سرمایه گذاری کافی باعث کاهش کیفیت خدمات ورزشی و عدم جلب توجه مخاطبان شده است. این مشکلات به ویژه در مناطق روستایی و محروم مشهود است.
گزارش Infrastructure Journal ۲۰۲۳ تاکید میکند که عدم سرمایه گذاری در زیرساخت های ورزشی به ویژه در مناطق کمتر توسعه یافته، مانع از رشد و توسعه ورزش در سطح ملی می شود (IJ, ۲۰۲۳).
- عدم حمایت از ورزشکاران
عدم حمایت مالی و معنوی از ورزشکاران و تیم های ورزشی، یکی دیگر از مشکلات عمده در ایران است. بسیاری از ورزشکاران به دلیل مشکلات مالی قادر به ادامه فعالیت های حرف های خود نیستند که این مسئله بر کیفیت عملکرد آن ها و انگیزه جوانان تأثیر منفی می گذارد.
گزارش Athlete Support and Development ۲۰۲۳ نشان می دهد که حمایت از ورزشکاران جوان و نخبه در بسیاری از کشورهای توسعه یافته به عنوان یک استراتژی کلیدی برای ارتقای سطح ورزشی ملی شناخته می شود (ASD, ۲۰۲۳).
- تبلیغات ضعیف
تبلیغات ضعیف و عدم حضور فعال در رسانه های بین المللی باعث کاهش شناخت جهانی از ورزش ایران شده است. نبود استراتژی های مناسب برای بازاریابی ورزشی در داخل و خارج از کشور موجب شده بسیاری از رویدادها و دستاوردهای ورزشی ایران کمتر موردتوجه قرار گیرند. به طور مثال، فقدان استراتژی های بازاریابی قوی باعث شده دستاوردهای ورزشی ایران در سطح جهانی به درستی معرفی نشود و فرصت ها برای جذب اسپانسرها و سرمایه گذاران بین المللی از دست برود.
فرصتها و چالشهای آینده
- فرصت های پیشرو
با وجود چالش ها، فرصت های بسیاری پیشروی ایران وجود دارد. سرمایه گذاری در بخش زیرساخت های ورزشی و ایجاد تسهیلات برای گردشگران خارجی میتواند تأثیر زیادی بر بهبود اقتصاد ورزش کشور داشته باشد. همچنین توسعه پلتفرم های دیجیتال و استفاده از رسانه های اجتماعی برای بازاریابی و جذب طرفداران ورزشی، راهی برای افزایش درآمدهای داخلی و خارجی خواهد بود.
پتانسیل گردشگری ورزشی: ایران با داشتن غنای فرهنگی و تاریخی میتواند از فرصت های گردشگری ورزشی برای جذب گردشگران استفاده کند. مکان های تاریخی، طبیعت بکر و فرهنگ غنی ایران میتواند جاذبه های قوی برای توسعه گردشگری ورزشی باشد. ورزش هایی مانند کوهنوردی، ورزشهای آبی و بیابانگردی می توانند به عنوان محورهای توسعه گردشگری ورزشی مطرح شوند. گزارش World Travel and Tourism Council ۲۰۲۳ به وضوح نشان میدهد کشورهایی با جذابیت های فرهنگی و طبیعی قوی میتوانند با بهره برداری از گردشگری ورزشی، به طور قابل توجهی درآمدهای ملی خود را افزایش دهند. (WTTC, ۲۰۲۳)
توسعه فناوری اطلاعات: استفاده از فناوری اطلاعات و ایجاد پلتفرم های دیجیتال برای معرفی رویدادهای ورزشی ایرانی میتواند به افزایش شناخت جهانی کمک کند. با استفاده از فناوری های دیجیتال، ایران میتواند حضور خود را در فضای آنلاین تقویت کرده و به طور مستقیم با طرفداران و علاقه مندان ورزشی در سطح جهانی ارتباط برقرار کند.
سرمایه گذاری خارجی: جذب سرمایه گذاری خارجی می تواند به توسعه زیرساخت ها و خدمات ورزشی کمک کند. این سرمایه گذاری ها میتوانند به بهبود کیفیت رویدادها و جذب مخاطبان بیشتر منجر شوند. گزارش Global Investment Report ۲۰۲۳ به وضوح نشان میدهد سرمایه گذاری های خارجی در صنعت ورزش میتواند به ایجاد فرصت های شغلی و توسعه زیرساخت ها منجر شود. (GIR, ۲۰۲۳).
چالش های اقتصادی و تحریم ها
یکی از موانع اصلی توسعه گردشگری ورزشی در ایران، تحریم های اقتصادی است. این تحریم ها باعث محدودیت در ورود تجهیزات ورزشی پیشرفته، کاهش سرمایه گذاری خارجی و همچنین محدودیت در دسترسی به فناوری های مدرن شده است. بدون رفع این چالش ها، پیشرفت چشمگیر در این حوزه امکان پذیر نخواهد بود.
تحریم ها: تحریم ها می توانند مانع اصلی جذب سرمایه گذاران و گردشگران باشند و تأثیرات منفی بر اقتصاد ورزش ایران بگذارند. برای غلبه بر این چالش، نیاز به توسعه استراتژی های ملی و ایجاد راهکارهای مبتکرانه برای جذب سرمایه گذاری و همکاری های بین المللی وجود دارد.
رقابت با دیگر کشورها: ایران باید با کشورهای همسایه مانند ترکیه که سرمایه گذاری های کلانی در صنعت ورزش کردهاند، رقابت کند و با برنامه ریزی مناسب جایگاه خود را در بازار ورزش جهانی بهبود بخشد. برای موفقیت در این زمینه، نیاز به تحلیل رقبا و تدوین استراتژی های مناسب برای ارتقای موقعیت بین المللی وجود دارد.
مدیریت منابع: نیاز به مدیریت صحیح منابع طبیعی و انسانی برای حفظ جاذبه های ورزشی و بهبود بهره وری در ورزش ایران احساس میشود. برای بهبود بهره وری باید برنامه های مدیریتی دقیق و استراتژی های بلندمدت توسعه داده شود که به مدیریت مؤثر منابع و ارتقای زیرساخت ها کمک کند.
جمع بندی
اقتصاد ورزش جهانی به سرعت در حال رشد است و ایران نیز با داشتن ظرفیت های بالقوه می تواند سهم بیشتری از این بازار جهانی کسب کند. گردشگری ورزشی به عنوان یکی از ابزارهای توسعه اقتصادی میتواند به بهبود زیرساختها، جذب سرمایه گذاری خارجی و همچنین ایجاد اشتغال پایدار در کشور کمک کند. برای بهره برداری از این فرصت ها، لازم است سیاستگذاری های دقیق، سرمایه گذاری های کلان در زیرساخت ها و تلاش برای رفع موانع اقتصادی و بین المللی انجام شود. اقتصاد ورزش به عنوان یکی از بخش های کلیدی در توسعه اقتصادی جهانی، نقش مؤثری در ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و تقویت هویت ملی دارد. ایران با داشتن تاریخچهای غنی در زمینه ورزش و پتانسیل های فراوان، ظرفیت بالایی برای توسعه این صنعت دارد. با این حال، عواملی نظیر تحریم ها، زیرساخت های ناکافی و مدیریت ناکارآمد مانع از تحقق کامل این ظرفیت ها شدهاند. برای موفقیت در جذب گردشگران ورزشی و توسعه اقتصاد ورزش، دولت و نهادهای مربوطه باید بر بهبود زیرساخت ها، افزایش امنیت، تبلیغات مؤثر و ایجاد محیطی مناسب برای سرمایه گذاری تمرکز کنند. توجه به توسعه ورزش های بومی و استفاده از فناوری های جدید میتواند به ارتقای جایگاه ورزش ایران در سطح بینالمللی کمک کند. همچنین نیاز به تدوین استراتژی های جامع و بهبود مدیریت منابع برای بهره برداری بهینه از پتانسیل های موجود و ایجاد فرصت های جدید در صنعت ورزش احساس میشود. آیین چراغ خاموشی نیست. «چراغ اقتصاد» می کوشد تا چراغ راه تحول و توسعه فردای ایران باشد.
نظر شما