استقلال بانک مرکزی از حرف تا عمل / اثر بودجه ۱۴۰۳ بر عملکرد بانک مرکزی

یکی از موضوعات حقوقی مهم در مورد بانک مرکزی که به‌ ویژه از نظر اقتصادی دارای آثار بسیاری بوده، استقلال بانک مرکزی است؛ به نحوی که استقلال در تصمیم‌گیری و عملکرد بانک مرکزی را به عنوان یکی از ابزارهای اصلی اقتصاد سالم محسوب می کنند. در حقیقت  استقلال بانک مرکزی به این معناست که بانک مرکزی باید بتواند سیاست‎های پولی و اعتباری را به دور از هرگونه فشار سیاسی و بر اساس اهداف و مصالح اقتصادی تنظیم و اجرا کند. اهمیت موضوع زمانی پدیدار می‌شود که حدود اختیارات، وظایف و مسئولیت‌های بانک مرکزی به موجب قانون به عمل می‌آید و دولت نمی‌تواند چیزی غیر از آنچه که در قانون پیش‌بینی شده را به این بانک تحمیل کند.  اما به هرجهت شرایط تحریم، تورم  و رشد نرخ ارز سبب شده تا کمی این مفهوم از بین برود.

احد آزادی، نماینده مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با تیتر کوتاه بیان کرد: معتقدم که دلار و ارز در کشور هدف حمله از جانب دشمنان ثبات اقتصادی است. یکی از راهکارهای که دشمنان اقتصادی برای برهم‌زدن بازار استفاده می‌کنند هم ایجاد بی‌نظمی در بازار ارز است و درگذشته هم تجربه مشابه را شاهد بودیم در ادواری از زمان بازار ارز تحت‌تأثیر اقدامات اخلال گرایان قرار گرفت و برهم ریخت. به نظر می‌رسد اکنون دولت، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد با تعامل سازنده کنترل اوضاع  را با جدیت پیگیری می‌کنند. اگرچه مجلس نسبت به  شرایط نرخ ارز رضایت کافی را ندارد؛ ولی کنترل بازار ارز  تا حدودی محقق شده است. در واقع متغیرهایی که زلزله ارزی در کشور ایجاد می‌کرد و یک‌شبه قیمت ارز دچار نوسان می‌شد الان کنترل و مدیریت می‌شود. متولیان واقعاً برای ایجاد این ثبات ارز شاهکار کرند.

 وی با اشاره به برنامه توسعه هفتم تشریح کرد: مجلس در برنامه هفتم توسعه (اگرچه هنوز تصویب نشده است) استقلال بانک مکری را مدنظر قرار داده است. بالاخره بانک مرکزی متولی نظام پولی بانکی کشور است و استقلال کافی وجود دارد. اگرچه در دولت‌های قبل اتفاقاتی رخ می‌داد؛ اما اعتقاد کلی مجلس بر این است که در برنامه هفتم توسعه مدیریت دلار، سکه و طلا که پشتوانه پولی کشور بوده صرفاً از اختیارات بانک مرکزی است. باید گفت دیگر دستگاه‌ها مانند وزارت اقتصاد، وزارت صنعت و جهاد تأمین‌کننده ارز هستند و مدیریت در اختیار بانک مرکزی خواهد بود و در برنامه هفتم توسعه به آن پرداخت شده است.

احد آزادی: اعتقاد کلی مجلس بر این است که در برنامه هفتم توسعه مدیریت دلار، سکه و طلا که پشتوانه پولی کشور بوده صرفاً از اختیارات بانک مرکزی است

 آزادی در پاسخ به سؤال نهایی‌شدن برنامه هفتم توسعه گفت: اصلی‌ترین محورهای برنامه هفتم توسعه رصد و تعیین تکلیف شده است. در واقع به مواد ۱۱۸ گانه و الحاقیه‌ها رسیدگی شده است، تتمهٔ و ارجاعیات به کمیسیون تلفیق باقی‌مانده که در این هفته رسیدگی می‌شود، پیش‌بینی شده است که در صورت نبود مشکل رسیدگی به برنامه توسعه هفتم به زودی به پایان می‌رسد.

 سید کمال سید علی، معاون پیشین بانک مرکزی نیز در گفت‌وگو با تیتر کوتاه تشریح کرد: سیاست‌های جدید بانک مرکزی در زمینه ارز برای کاهش انتظارات تورمی تأثیرگذار بود. در واقع سیاست‌های جدید بانک مرکزی باعث شد که تصور عامه مردم از نگهداری ارز برای صیانت از سرمایه خود تعدیل شود. این انتظار تورمی بر وضعیت ثبات قیمت ارز هم تأثیرگذار خواهد بود. از سوی دیگر تورم همچنان در کشور بالا است، از طرفی افزایش قیمت ارز و تورم بر یکدیگر تأثیر مستقیم دارند پس باثبات نرخ ارز، تورم تحمیلی از سمت آن به حداقل رسیده است.

 وی ادامه داد: در مجموع باتوجه‌به اینکه متولیان در کم‌کردن نرخ تورم تا ۴۰ درصد ناتوان بودند در بلندمدت آثار منفی آن بر نرخ ارز هم نمایان می‌شود. از طرفی کسری بودجه هم وجود دارد و اگر از طریق کاهش هزینه و افزایش درآمد تأمین نشود افزایش نرخ ارز و تورم همچنان ادامه خواهد داشت و زحمات بانک مرکزی برای ثبات ارز آسیب‌پذیر می‌شود.
 

سیدعلی: تکالیفی که دولت به بانک مرکزی محول می‌کند و تکالیفی که مجلس چه در بودجه‌ریزی سال جاری چه در برنامه هفتم توسعه مطرح می‌کند، امکان استقلال بانک مرکزی را کاهش می‌دهد
 

 سید علی درباره استقلال بانک مرکزی تشریح کرد: موارد قانونی که اختیارات بانک مرکزی شمرده می‌شود، موارد مربوط به برنامه هفتم و تکالیفی که بر بانک مرکزی محول می‌شود؛ همیشه باقی می‌ماند مگر آنکه چارچوب قوانین و مقررات تغییر اساسی داشته باشد که در نظام پولی بانکی ثبات ایجاد شود. تکالیفی که دولت به بانک مرکزی محول می‌کند و تکالیفی که مجلس چه در بودجه‌ریزی سال جاری چه در برنامه هفتم توسعه مطرح می‌کند، امکان استقلال بانک مرکزی را کاهش می‌دهد. حتی قانون استقلال بانک مرکزی باتوجه‌به اینکه حضور مجلس، دولت و... در این شوراها وجود دارد امکان استقلال چندانی برای بانک مرکزی وجود ندارد.