زنگ خطر به صدا در آمد / ایران بازارهای صادراتی خود را از دست داده است؟

تضعیف توان بخش تولید اثر منفی خود را به سرعت در آمارهای مربوط به تجارت خارجی کشور نشان داده است؛ به خصوص اینکه تشدید تحریم‌های بین‌المللی، نبود استراتژی توسعه صنعتی، قیمت‌گذاری دستوری، سیاست‌های متناقض ناظر به برگشت ارز حاصل از صادرات و پیمان‌سپاری ارزی، فساد در لایه‌های مختلف اقتصادی و صنعتی، رانت سرشار اطلاعاتی برای گروه‌های خاص، کمبود سرمایه در گردش و تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای بانک مرکزی، بخشنامه‌های خلق‌الساعه و در نهایت به صرفه نبودن فعایت‌های مولد به نسبت سفته‌بازی باعث شده تا کالای ساخت ایران در بازارهای جهانی به گوشه رینگ برود.

جدیدترین برآوردها و آمارهای رسمی هم نشان می دهند تولیدکنندگان ایرانی در حال از دست دادن بازارهای تضمین شده و سنتی خود در کشورهای همسایه هستند و این رخداد، دقیقا به دلیل سرکوب بخش تولید و سیاستهای ناکارآمدی است که باعث شده رقبای خارجی به سرعت جایگزین صادرکنندگان محصولات ایرانی شوند و از این ناحیه درآمدهای ارزی غیرنفتی از دست برود.

برای نمونه،در سال های اخیر بارها و بارها کالاهای صادراتی ایران حتی از کشورهای همسو و به ظاهر دوست هم به دلیل نداشتن استاندارد لازم برگشت خورده است. این اتفاق نشان می دهد سیاستگذار هم در بخش تعیین قوانین و مقررات و هم در بخش نیازسنجی بازارهای هدف دچار سردرگمی است و همین موضوع، در نهایت به از دور خارج شدن تولیدکنندگان باسابقه از چرخه فعالیت منجر شده؛ این در حالی است که دولت سیزدهم در دو سال گذشته  داعیه‌دار به صفر رساندن سهم نفت از اقتصاد بوده اما مسیری که تاکنون طی شده در تناقض کامل با شعارهای ابتدایی و در جهت از بین رفتن توان بخش غیرنفتی اقتصاد بوده است. ر همین ارتباط،گمرک در جدیدترین گزارش خود اعلام کرد: در هشت ماهه سال جاری، ۹۰ میلیون و ۴۴ هزار تن کالا به ارزش ۳۲ میلیارد و ۲۴۳ میلیون دلار به خارج از کشور صادر شد. این میزان صادرات که بدون احتساب صادرات برق، نفت، خدمات فنی مهندسی و صادرات از محل تجارت چمدانی بوده است، در هشت ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل به لحاظ وزنی ۲۷ درصد افزایش و از حیث ارزش ۱.۶۰ درصد کاهش داشته است.

این گزارش می‌افزاید: متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی در هشت ماهه سال گذشته، ۴۶۲ دلار بوده که در این مدت با ۲۲.۵ درصد کاهش به ۳۵۸ دلار رسیده است. در این میان مشخص می شود که با وجود افزایش ارزش «وزنی» کالای صادراتی ایران، ‌اما ارزش دلاری کالاها به شدت کاهش یافته است.  همچنین، ارزش دلاری صادرات در ۸ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ هم به ۲۴ میلیارد و ۱۴۴ میلیون دلار رسیده است. این آمار نشان می‌دهد ارزش دلاری صادرات کالاهای غیر نفتی ایران در نیمه نخست امسال نسبت به موقعیت مشابه خود در سال گذشته بیش از ۴۲ درصد افت کرده است. به‌طوری‌که به کمترین میزان خود در سه سال اخیر رسیده است.

نکته نگران‌کننده دیگر این است که بخش بزرگی از صادرات ایران کالاهای وابسته به نفت، میعانات گازی و پتروشیمی‌ها است که جزو «کالای غیرنفتی» محسوب میشوند و همین مسئله حاکی از آن است صادرات کالاهایی نظیر سیمان،کاشی و سرامیک،محصولات صنعتی و کشاورزی و خوراکی هایی مانند لبنیات با وضعیت به مراتب بدتری مواجه هستند.