زنگ خطر بزرگ برای آموزش و پرورش به صدا درآمد

با توجه به نتایج تیمز ۲۰۲۳، ایران میان کشورهای منطقه عملکرد قابل‌قبولی ندارد و در پایه چهارم جایگاه ۱۲ ریاضی از بین ۱۵ کشور منطقه و در پایه هشتم جایگاه نهم ریاضی را دارد و نسبت به دوره قبل (۲۰۱۹) با افت مشهود همراه است.

آزمون بین‌المللی تیمز (TIMSS) که در هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود، عملکرد دانش‌آموزان در دروس ریاضی و علوم را در پایه‌های چهارم و هشتم می‌سنجد. این آزمون به‌عنوان یکی از معتبرترین مطالعات تطبیقی در عرصه آموزش، اطلاعات مهمی در مورد روند پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان بیش از ۶۰ کشور جهان فراهم می‌کند.

ایران در تیمز ۲۰۲۳ این نتایج را کسب کرده است:

ریاضی پایه چهارم: در آزمون تیمز ۲۰۲۳، دانش‌آموزان ایرانی در ریاضی پایه چهارم نمره ۴۲۰ را کسب کردند، این نمره نسبت به سال ۲۰۱۹ که نمره ۴۴۳ بود، کاهش یافته است، تنها ۱ درصد از دانش‌آموزان ایرانی به عملکرد پیشرفته دست یافتند، در حالی که ۵۹ درصد در سطح پایین قرار داشتند. کشور سنگاپور با نمره ۶۱۵ بالاترین عملکرد را در این بخش داشت.

ریاضی پایه هشتم: در پایه هشتم، دانش‌آموزان ایرانی نمره ۴۲۳ را کسب کردند که این نیز نسبت به نمره ۴۴۶ در سال ۲۰۱۹ کاهش نشان می‌دهد، در این بخش، ۵۹ درصد از دانش‌آموزان ایرانی در سطح پایین قرار داشتند و تنها ۱ درصد به سطح پیشرفته دست یافتند. بالاترین عملکرد در این بخش متعلق به سنگاپور با نمره ۶۰۵ بود.

علوم پایه چهارم: در علوم پایه چهارم، نمره دانش‌آموزان ایرانی ۴۳۲ بود که نسبت به نمره ۴۴۱ در سال ۲۰۱۹ کاهش داشته است، ۶۳ درصد از دانش‌آموزان در سطح پایین قرار داشتند. سنگاپور با نمره ۶۰۷ در صدر قرار داشت.

علوم پایه هشتم: در علوم پایه هشتم، دانش‌آموزان ایرانی نمره ۴۱۹ را کسب کردند که کاهش قابل‌توجهی نسبت به نمره ۴۴۹ در سال ۲۰۱۹ داشت، در این بخش نیز سنگاپور با نمره ۶۰۶ بالاترین عملکرد را به ثبت رساند.

اما مهمترین بخش نتایج آزمون بین‌المللی ۲۰۲۳ جایگاه ایران میان کشورهای منطقه است آن هم در شرایطی که یکی از اهداف سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ دستیابی ایران به جایگاه اول میان کشورهای منطقه آسیای جنوب غربی شامل کشورهای آسیای میانه، قفقاز خاورمیانه و کشورهای همسایه بود.

با نزدیک شدن به این سال داده‌های مطالعه تیمز ۲۰۲۳ می‌تواند ارزیابی مناسبی در زمینه رسیدن به این هدف باشد.

از مجموع ۲۹ کشور، ۲۴ کشور منطقه حداقل در یکی از پایه‌ها در آزمون تیمز شرکت داشتند. چهار کشوری که در مطالعه شرکت نداشتند شامل افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان است که از این جمله تاجیکستان در حال آماده‌سازی برای شرکت در مطالعه پرلز ۲۰۲۶ است.

ایران جایگاه دوازدهم منطقه در ریاضی پایه چهارم

نتایج مقایسه جایگاه کشورها در پایه چهارم نشان می‌دهد که از پانزده کشور منطقه شرکت‌کننده در پایه چهارم جایگاه دوازدهم ریاضی و جایگاه نهم علوم متعلق به ایران است،

این در حالی است که در سال ۲۰۱۱ از میان پانزده کشور منطقه جایگاه هشتم ریاضی و چهارم علوم مربوط به ایران بود.

روند رو به افت ایران در پایه چهارم

با توجه به روند تغییرات عملکرد تحصیلی کشورهای منطقه می‌توان به‌طورکلی روند تغییرات پیشرفت تحصیلی چند دوره اخیر در پایه چهارم در کشورهای آذربایجان، عمان، بحرین، ترکیه، گرجستان، مراکش، قطر، امارات، ارمنستان، اردن و کویت را افزایشی و روند تغییرات ایران را کاهشی و روند تغییرات عملکرد کشورهای قزاقستان و عربستان را بدون تغییر ارزیابی کرد.

ترکیه با بهترین عملکرد در پایه چهارم

ترکیه با ۸۴ نمره افزایش در ریاضی و ۱۰۷ نمره افزایش در علوم بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۳، امارات با ۶۴ نمره افزایش در ریاضی و ۶۶ نمره افزایش در علوم بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۳ و قطر با ۱۶۸ نمره افزایش در ریاضی و ۱۷۸ نمره افزایش در علوم بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۳ بیشترین میزان افزایش را میان کشورهای منطقه دارند.

در پایه هشتم نیز کمابیش همین یافته‌ها مصداق دارند.

ایران رتبه ۹ منطقه در ریاضی و ۱۰ در علوم پایه هشتم

میان ۱۶ کشور منطقه که در پایه هشتم مطالعه تیمز ۲۰۲۳ شرکت داشته‌اند جایگاه ایران نهم ریاضی و دهم علوم است،

این در حالی است که در مطالعه تیمز ۲۰۰۷ از ۱۸ کشور منطقه جایگاه ایران هشتم ریاضی و پنجم علوم بود و در مطالعه تیمز ۲۰۱۱ از هفده کشور منطقه جایگاه ایران نهم ریاضی و  چهارم علوم بود.

روند رو به افت ایران در پایه هشتم

همانند پایه چهارم کاهش عملکرد تحصیلی ایران به‌همراه افزایش عملکرد عموم کشورهای منطقه دلیل تغییر جایگاه ایران است.

بر اساس روند تغییرات عملکرد پایه هشتم به‌خصوص چند دوره اخیر، عملکرد کشورهای بحرین، گرجستان، عمان، قطر و امارات افزایشی و روند تغییرات ایران، رژیم صهیونیستی، اردن و قزاقستان کاهشی و روند تغییرات کویت، مراکش، فلسطین و عربستان بدون تغییر ارزیابی می‌شود.

ترکیه با بهترین عملکرد در پایه هشتم

بیشترین میزان افزایش عملکرد در ترکیه با ۸۰ نمره افزایش در ریاضی و ۹۷ نمره در علوم بین سالهای ۱۹۹۹ تا ۲۰۲۳ و ۷۷ نمره افزایش در ریاضی و ۷۶ نمره در علوم بین سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۳، قطر با ۱۴۴ نمره افزایش در ریاضی و ۱۶۲ نمره در علوم بین سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۳ و ۶۲ نمره افزایش در علوم بین سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۳ قابل ذکر هستند.

از مجموع اطلاعات فوق با توجه به آهنگ رشد کشورها و همچنین عملکرد ریاضی و علوم آنها در پایه‌های چهارم و هشتم می‌توان کشورهای منطقه را به چهار دسته تقسیم کرد؛

کشورهای منطقه که رشد نداشتند

دسته اول کشورهایی هستند که رشدی در آنها دیده نمی‌شود یا میزان عملکرد آنها به‌اندازه‌ای پایین است که با وجود رشد، تا دوره‌های آتی نمی‌توان انتظار داشت که عملکردی شبیه به ایران داشته باشند. کشورهای مراکش، کویت، فلسطین، پاکستان تونس، یمن، الجزایر، مصر، لبنان و سوریه جزو این کشورها هستند.

کشورهایی که مشابه ایران هستند

دسته دوم کشورهایی هستند که با وجود افت‌وخیز عملکرد همچنان می‌توان عملکرد آنها را در حول‌وحوش عملکرد تحصیلی ایران دانست که این دسته شامل عمان، عربستان، اردن و ازبکستان هستند.

هر گونه افزایش عملکرد در این کشورها یا کاهش عملکرد ایران باعث می‌شود ایران از این دسته کشورها نیز عقب بیفتد.

کشورهای در حال عبور از ایران

دسته سوم کشورهایی هستند که با توجه به نرخ رشد مثبت آنها در این دوره و دوره‌های قبلی و رشد ایران توانسته‌اند بین عملکرد خود و ایران فاصله بیندازند، بنابراین می‌توان این کشورها را با عنوان «در حال عبور از ایران» نام‌گذاری کرد، سه کشور بحرین، قطر و آذربایجان جزو این دسته از کشورها هستند.

کشورهای بسیار جلوتر از ایران

در نهایت کشورهایی قرار دارند که با توجه به سطح عملکرد تحصیلی قبلی و رشد مناسب آنها سالهاست که بین خود و ایران فاصله انداخته‌اند و برای رسیدن به سطح عملکرد این کشورها باید زمان قابل‌توجهی صرف شود. ۶ کشور ترکیه، گرجستان، قزاقستان، امارات، رژیم صهیونیستی و ارمنستان را می‌توان در این دسته قرار داد.