آلوده‌ترین شهرهای جهان کدامند؟

براساس داده‌های شرکت آی‌کیوایر (IQAir)، یکی دو روز در طول فصل آتش‌سوزی، شهرهایی نظیر نیویورک، شیکاگو، سانفرانسیسکو، ساکرامنتو و سیاتل عنوان مشکوک بدترین کیفیت هوای را در جهان به‌دست آوردند. اما بیشتر این شهرها درحالت معمول چنین هوای آلوده‌ای ندارند. بنابراین، کدام شهرها به‌طور دائمی بدترین کیفیت هوا را دارند و علت آن چیست؟

آلودگی هوا اغلب به شکل غلظت ذرات معلق (PM) یا ترکیبی از قطرات جامد و مایع معلق در هوا اندازه‌گیری می‌شود.

طبق گزارش IQAir، در سال ۲۰۲۲ لاهور پاکستان بدترین کیفیت هوا را داشته است. ختن چین در رتبه دوم قرار داشته و پس از آن حومه شهر دهلی هند قرار داشته است. در سال ۲۰۲۱ آلوده‌ترین شهرها در هند قرار داشتند و در میان پایتخت‌های جهان دهلی در مقام اول، داکا در بنگلادش در مقام دوم و اِنجامنا، پایتخت چاد در مقام سوم قرار داشت. همه این شهرها در طول سال به‌طور متوسط بیش از ۹۰ میکروگرم در متر معکب PM۲.۵ داشتند که تقریبا ۲۰ برابر حد مجاز است.

با اینکه رتبه‌بندی‌های فوق برخی از کانون‌های آلودگی هوا را آشکار می‌کند، تعیین اینکه کدام شهرها واقعا بدترین هوا را دارند، غیرممکن است. حسگرهای مورد استفاده ازنظر کیفیت متفاوت هستند و همچنین بسیاری از کشورها ازجمله کشورهای افریقایی در این فهرست وجود ندارند، زیرا داده‌ای را گزارش نمی‌کنند. در وب‌سایت آی‌کیوایر اطلاعات دقیق و به‌روزی از وضعیت آلودگی شهرهای ایران نیز موجود نیست.

سازمان جهانی بهداشت از حسگرهای باکیفیت استفاده می‌کند، اما شهرها را براساس میزان آلودگی رتبه‌بندی نمی‌کند. سخنگوی سازمان، علت آن را روش‌های بسیار متفاوت جمع‌آوری اطلاعات عنوان می‌کند.

حتی معیاری که اندازه‌گیری می‌شود، یعنی PM۲.۵ محدودیت‌هایی دارد. استنشاق ذرات کوچک می‌تواند مشکلاتی را برای سلامتی ایجاد کند و تعداد معدودی از شهرها معیار سختگیرانه سازمان جهانی بهداشت درمورد حد مجاز PM۲.۵ را برآورده می‌کنند. اما ترکیب شیمیایی این ذرات نیز ممکن است بر سلامتی اثر داشته باشد.

طبق گفته‌ی کارشناسان سازمان جهانی بهداشت، شهرهایی که سطوح PM۲.۵ یکسانی دارند، ممکن است بسته به منبع آلودگی پیامدهای سلامتی متفاوتی داشته باشند.

دلایل متعددی برای این امر وجود دارد که چرا برخی از شهرها نسبت‌به شهرهای دیگر PM۲.۵ بیشتری دارند. یکی از دلایل جغرافیا است. ختن چین نزدیک بیابان تکله‌مکان قرار دارد و طوفان‌های گردوغبار مکرر را تجربه می‌کند. انجامنا نیز نزدیک لبه جنوبی صحرای بزرگ افریقا قرار دارد.

کوه‌ها می‌توانند با سخت‌تر کردن پراکنش آلاینده‌ها بر کیفیت هوا تاثیر بگذارند: دهلی، لاهور، داکا و بسیاری از شهرهای دیگر که هوای ناسالم دارند، در جنوب هیمالیا قرار دارند. باران‌های نادر خارج از فصل باران‌های موسمی به جمع شدن گرد‌وغبار کمک می‌کند و گردوغبار نه‌تنها از بیایان‌های دور بلکه از جاده‌های آسفالت‌نشده و مکان‌های ساخت‌وساز در خود دهلی منشا می‌گیرد.

آلودگی PM۲.۵ دهلی از سوخت‌های فسیلی نیز ناشی می‌شود. سوخت‌های فسیلی موجب کاهش کیفیت هوا در شهرهای سراسر جهان می‌شوند. آنها به‌طور غیرمستقیم دمای هوای جهان را افزایش می‌دهند. افزایش دما به‌معنای آتش‌سوزی‌های طبیعی بیشتر و تبدیل‌شدن فضای سبز بیشتری به بیابان است و این فرآیندها به PM۲.۵ هوا اضافه می‌کنند. انتشارات ناشی از وسایل نقلیه، نیروگاه‌ها و منابع صنعتی نیز به‌طور مستقیم شهرها را به شکل محلی آلوده می‌کنند.

در مطالعه مروری در مجله‌ی Aerosol and Air Quality Research پژوهشگران دریافتند که در جریان خانه‌نشینی‌های دنیاگیری در اوایل سال ۲۰۲۰ کیفیت هوای دهلی بهبود پیدا کرد و شاخص آلودگی آن به خاطر کاهش انتشارات ناشی از وسایل نقلیه و صنعتی تا ۴۱ درصد کاهش یافت.

در جنوب آسیا، سایر منابع متداول PM۲.۵ شامل شامل کوره‌های آجرپزی، سوزاندن محصولات کشاورزی و سوخت‌های زیستی است که بسیاری از خانواده‌ها هنوز برای پخت‌وپز و گرمایش به آن متکی هستند.

هند در تلاش است منابع انرژی تجدیدپذیر را افزایش دهد و سوخت‌های زیستی را جایگزین گاز طبیعی کند. درحالی‌که این امر می‌تواند در گرمایش جهان نقش داشته باشد، می‌تواند PM۲.۵ خانگی را کاهش دهد.

ایالات متحده پس از چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده سوخت‌های فسیلی است و در کیفیت پایین هوای سراسر جهان نقش دارد. اگرچه چند دهه آلودگی شدید در حوزه لس آنجلس کالیفرنیا موجب تصویب لایحه هوای پاک شد و از آن زمان کیفیت هوا در سراسر ایالات متحده بهبود یافته است.

آلوده‌ترین شهرهای امروزی نیز برای محافظت از آسمان خود اقدام کرده‌اند. در داکا، ممنوعیت موتورهای دو زمانه ناکارآمد و به شدت آلاینده در وسایل نقلیه سه چرخ به کنترل سطوح PM۲.۵ ناشی از انتشارات وسایل نقلیه کمک کرده است.

یا اینکه بسیاری از شهرهای چین از آلوده‌ترین شهرهای جهان هستند، در دهه گذشته از زمانی که این کشور سیاست‌های هوای پاک را اجرا کرد، آلودگی کاهش چشمگیری داشته است. در دهلی، دانشمندان در تلاش برای ساخت دریاچه‌های مصنوعی هستند. مطالعات آنها نشان می‌دهد آب بیشتر به معنای تبخیر بیشتر، بارندگی بیشتر و گردوغبار کمتر است.