چشم‌انداز عراقچی از سیاست خارجی دولت پزشکیان

عباس عراقچی وزیر خارجه کشورمان بعد از اخذ رای اعتماد از مجلس، در مجموعه مصاحبه هایی کوشش کرد چشم اندازی کلی از سیاست خارجی دولت چهاردهم و آنچه او از راهبری وزارت خارجه در ذهن دارد را بیان کند. تمرکز عراقچی بر پرونده های مهم سیاست خارجی و تعیین اولویت های ایران بیش از هر زمان، تمرکز رسانه های غربی بر مصاحبه های او را افزایش داد. چه آنکه ایران در آستانه پاسخ به ترور اسماعیل هنیه قرار دارد و امریکایی ها در تلاشند تا صلح در فلسطین و پایان دادن به کشتار مردم غزه از سوی اسرائیل را متوقف کنند و سه متغیر نیروهای محور مقاومت در عراق، یمن و لبنان تاکنون تاثیر مستقیمی به دو مسئله از پیش گفته داشته است تا در نهایت پیچیدگی وضعیت خاورمیانه را افزون کند.

چه آنکه عراقچی در جریان رای اعتماد مجلس نیز سیاست خارجی دولت چهاردهم را «فراگیر، فعال و اثرگذار» خوانده و گفته بود «در صورت کسبرای اعتماد از مجلس و در مقام وزیر امور خارجه سه ماموریت اصلی شامل «تامین منافع ملی، و حفظ وافزایش ثروت ملی»، «تحکیم امنیت ملی و ارتقاء قدرت» و  «حفظ و تقویت عزت و منزلت» را دنبال خواهد کرد»

در همین حال عراقچی در اولین مصاحبه خارجی خود با خبرگزاری کیودو نیوز از ژاپن، بر «عبور از مانع منافع متقابل و اولویت بندی نیازهای حیاتی» ایران و ژاپن سخن گفت و روش تعامل خود با کشورهای دوست ایران را که تحریم های امریکا، آنها را تهدید می کند «مشارکت در ابتکارات» عنوان کرد. عراقچی در همین مصاحبه «هدف حساس رفع تحریم‌ها به‌ویژه تحریم‌های یکجانبه را از طریق مذاکرات جدی، متمرکز و زمان‌دار و با رعایت اصول اساسی ملت» مورد تاکید قرار داد.

این در حالی است که عراقچی محور اصلی سیاست خارجی ایران را «دیپلماسی اقتصادی» اعلام کرده که یکی از مهمترین اقدامات در وزارت خارجه با باز طراحی ماموریت های این وزارتخانه در جهت «فضاسازی، مانع زدایی، راهگشایی و ایجاد فضا و بستر سیاسی مطلوب» اعلام کرده تا بخش‌های اقتصادی بتوانند حرکت کنند.

آنچنان که در برنامه گفتگوی ویژه خبری دوم شهریور نیز نیز با تاکید بر این رویکرد اذعان کرد «ما دنبال این هستیم که منافع ملی کشور را تامین کنیم، عمدتا هم این منافع منافع اقتصادی است». او در بیان محور دوم و سوم رویکرد دولت چهاردهم تاکید کرده «ماموریت دوم ما کمک به امنیت ملی کشور است، تحکیم امنیت ملی کمک به قدرت بازدارندگی کشور از طریق دیپلماسی است و ماموریت سوم بالا بردن عزت و حیثیت کشور و تامین منزلت بین المللی برای کشور و سربلندی ایران و ایرانی است.»

ناظران سیاسی معتقدند در ماه های ابتدایی دولت چهاردهم شاهد تقویت دیپلماسی ایران با «همسایگان» و با پیشبینی اولویت کشورهای عربی خواهیم بود. در گام دوم جلب حمایت دیپلماتیک «آفریقا، آمریکای لاتین شرق آسیا»، در گام سوم تقویت ارتباط با کشورهای حمایت کننده ایران در دوره تحریم به ویژه «چین و روسیه»، در گام چهارم تقویت ارتباطات اقتصادی با «هند، آفریقای جنوبی، برزیل و ترکیه و اقتصادهای نوظهور» را دنبال خواهد کرد.

از این رو آنچه از مجموع مصاحبه های اولیه عراقچی استنباط می شود، پیش شرط او برای ارتباط با کشورهای اروپایی، «تعامل عزتمندانه و فرصت‌محور و بر اساس احترام متقابل و از موضع برابر» خواهد بود که سیاست های کلی رهبری درباره اروپا نیز در گام نخست «رفع خصومت» اعلام شده است.

این در حالی است که موضع عراقچی درباره امریکا پذیرش استمرار تنش و خصومت میان ایران و امریکا و ضرورت «مدیریت تنش ها» است. وزیر خارجه کشورمان، اختلاف بین ایران و امریکا را بر اساس مبانی می داند که هر دو کشور حاضر به عبور از آن نیستند بنابراین او معتقد است «این تخاصم وجود دارد ولی لزومی ندارد که هر هزینه ای را ملت ایران به خاطرش پرداخت کند. ما در سیاست خارجی وظیفه داریم که هزینه های این تخاصم را تا حدی که می‌توانیم کاهش بدهیم و فشارهای آن را بر مردم کم کنیم و اجازه ندهیم که اجماع بین المللی علیه ما شکل بگیرد.»

عراقچی با تاکید بر «تغییر شرایط بین المللی» که حاصل «جنگ اوکراین» و «جنگ غزه» است، احیای برجام را کار پیچیده و نیازمند «مذاکرات جدیدی» می داند که زمان آن دست کم بعد از «انتخابات امریکا» خواهد بود. سیاستی که ایران «خنثی سازی تحریم ها در کنار رفع تحریم ها» دنبال خواهد کرد. همچنین او صراحتا اعلام کرد که قائل به مرگ برجام نیست اما احیای برجام را به شکل فعلی تامین کننده منافع ایران نمی داند و معتقد به شکل گیری مذاکرات جدیدی است.

نکته مهم در اظهارات عراقچی در گفتگوی ویژه خبری این است که او بر این نکته تاکید کرده که «مدیریت تنش با امریکا» جدای مسائل «محور مقاومت» نیست. در چنین شرایطی او تاکید کرده «قطعا حمایت از مردم لبنان، حمایت از مردم مظلوم فلسطین به خصوص در غزه و حمایت از مردم در یمن، حمایت از مردم در هر جای دیگر جهان اسلام به خصوص در حوزه محور مقاومت جزء سیاست‌های تغییر ناپذیر دولت چهاردهم خواهد بود.»

کارشناسان روابط بین الملل که شناخت نزدیکی از عراقچی دارند معتقدند او به «یکپارچگی میدان و دیپلماسی» اعتقاد دارد و به نظر وی باید «ضلع سومی را در حوزه «رسانه» به این سه افزود تا با هم حرکت کنند.