طوفان مالیات ستانی در راه است / ایران بهشت دلالان و واسطه گران!

با انتشار نسخه اولیه لایحه بودجه ۱۴۰۳، سیلی از سوالات و انتقادات به بخش‌های مختلف این نسخه از لایحه بودجه به راه افتاد. واضح است که با شروع تحریم‌ها در سال‌های گذشته، کاهش درآمدهای نفتی، دولت را ملزم به سرمایه‌گذاری بر درآمدهای مالیاتی کرد. از دلایل اصلی کاهش درآمدهای نفتی، می‌توان به نوسان نرخ نفت در دوران کرونا و همین طور نوسان نرخ ارز اشاره کرد. کشورهایی که برای تامین بودجه به درآمدهای نفت متکی هستند، در چنین شرایطی به دلیل عدم توانایی در برنامه نویسی بودجه مانند شرایط قبل از تحریم، به سراغ افزیش درآمدهای مالیاتی می‌روند.

طبق آمار سنوات گذشته، یکی از علل ضعف دولت در اخذ مالیات به شکل تغییر یافته و متناسب با شرایط حاکم، برنامه نویسی بودجه طبق روش سنتی است. دولت همچنان با بیش برآورد نسبت به درآمدهای نفتی، تمرکزی جدی بر اصلاح سیستم مالیاتی نداشته است. در صورتی که نوسانات نرخ نفت و همینوطر نرخ ارز و تحریم ها، مکررا این واقعیت را ثابت کرده است که کاهش درآمدهای نفتی، به سادگی قابل حل و بهبود نیست و دولت باید چاره‌ای دیگر اندیشد. از این رو دولت برای حل این چالش به سراغ اجرای سیاستی آسان و راهکاری سهل الوصول یعنی افزایش نرخ مالیات می‌رود. در بررسی نسخه اولیه لایحه بودجه ۱۴۰۳، بخش مربوط به مالیات و عوارض به شدت جلب توجه می‌کند، زیرا سیاست‌های جدید دولت در این بخش نشان از تشدید جدیت بر اخذ مالیات است.

به همین جهت، برای بررسی جزئی تر بخش مالیات و عوارض لایحه بودجه ۱۴۰۳، به سراغ مهدی پازوکی، اقتصاددان و استاد دانشگاه علامه طباطبایی رفته و به مصاحبه با این کارشناس ارشد اقتصادی پرداختیم.

مهدی پازوکی، دیدگاه خود را نسبت به افزایش نرخ مالیات در لایحه بودجه ۱۴۰۳ اینگونه عنوان کرد: درحال‌حاضر بخش هزینه‌ای بودجه مشخص نشده و فقط تبصره‌های بودجه اعلام شده است. در خصوص افزایش نرخ مالیات که موضوع مطرح در بخش اول لایحه بودجه ۱۴۰۳ است، باید بگویم که من با افزایش نرخ مالیات مخالف هستم اما مخالفتی با افزایش میزان مالیات ندارم. افزایش نرخ مالیات باعث تشدید رکود در اقتصاد ایران و در نتیجه باعث کاهش رشد اقتصادی خواهد شد. اما اگر دولت بتواند با استفاده از علم کشورهای توسعه یافته، گستره مالیاتی را افزایش داده و جلوی فرار مالیاتی را بگیرد، و از طرفی دیگر معافیت‌های مالیاتی را از بین ببرد، موضوع چالش‌های مالیاتی برطرف خواهد شد. ظرفیت مالی اقتصاد ایران در زمینه مالیات بالا است زیرا درحال‌حاضر نسبت مالیات به GDP ( تولید ناخالص داخلی) حدود ۷ درصد است. کشورهایی مانند ایران که در آنها دولت به مردم خدمات بهداشتی، درمانی و آموزشی را ارائه می‌دهد، می‌تواند حدود ۲۰ درصد GDT، اخذ مالیات داشته باشد.

ایران، بهشت دلالان و واسطه گران

وی در ادامه افزود: افزایش نرخ مالیات توسط دولت باعث افزایش فشار بر گروهی از افراد می‌شود که در پرداخت مالیات خوش حساب بوده و به موقع اقدام به پرداخت مالیات کرده اند. ایران درحال‌حاضر بهشت دلالان، واسطه گران، رانت خواران و کلاهبرداران است. در شرایط فعلی بخشی از جامعه ما از پردخت مالیات فرار می‌کنند. بخشی از دندانپزشکان، پزشکان، دلالان، واسطه گران و بخشی از نهادها به بهانه‌های کارهای وقفی از پرداخت مالیات سر باز می‌زنند. در غرب ضرب المثلی است که می‌گوید از مرگ می‌توان فرار کرد اما از پرداخت مالیات خیر. زیرا سیستم مالیاتی در کشورهای غربی کارا است. با استفاده از سیستم تکنولوژی اطلاعات، جلوی هرگونه فرار مالیاتی را می‌گیرند و کسی نمی‌تواند مالیات بر درآمد خود را پرداخت نکند. نباید در فرهنگ مالیاتی مفهومی تحت عنوان معافیت مالیاتی نباید داشته باشد. به عنوان مثال مدارس غیر دولتی که درآمدهای نجومی دارند هم باید مالیات پرداخت کنند. هر بخشی که فعالیت خدماتی و تجاری دارد به موجب قانون باید مالیات پرداخت کند.

دولت پر خرج ایران

پازوکی در رابطه با کاهش میزان درآمدهای نفتی ایران بیان کرد: درآمدهای نفتی به دلیل تحریم‌ها کاهش پیدا کرده است وگرنه همین مجلس در بودجه دو سال گذشته خودش درآمدهای نفتی را افزایش داده بود، البته درحال‌حاضر اظهار نظر درباره بودجه زود است. باید مخارج دولت را در نظر بگیریم. در این کشور دولت به عده‌ای پول می‌دهد که نباید بودجه‌ای به آنها تعلق بگیرد. به عنوان مثال دلیلی ندارد به دانشگاه عدالت که دانشگاهی غیر دولتی و غیر انتفاعی است، بودجه اختصاص داده شود. ما دانشگاه‌های حقوق دولتی داریم که فارغ التحصیلان این دانشگاه‌ها با مشکل بیکاری رو به رو هستند، پس چه لزومی دارد دولت از بودجه‌ای که در اختیار دارد برای دانشگاهی مانند دانشگاه عدالت هزینه کند. مخارج دولت ایران بسیار بالا است. نمونه‌اش مجلس شورای اسلامی است که بودجه فوق العاده بالایی دارد و خصوصا در دو سه سال گذشته بودجه بخش‌های مانند شورای نگهبان، مجلس شورای اسلامی، ستاد انقلاب فرهنگی، مجمع تشخیص مصلحت به شدت افزایش پیدا کرده است. من امیدوارم که بودجه اختصاص یافته به این قسمت‌ها کاهش پیدا کند. اگر مانند سال‌های قبل بودجه امسال افزایش پیدا کرده باشد، اثرات بسیار منفی را بر رشد اقتصادی و همچنین بر تولید ملی خواهد داشت، زیرا درحال‌حاضر کشور ما به شدت به ثبات اقتصادی نیاز دارد. یکی از راهکارهای ثبات اقتصادی کنترل تورم است، همچنین انضباط مالی در سند بودجه و انضباط پولی نیز ضروری است. ما باید هر گونه بی‌ثباتی اقتصادی را از بین ببریم تا کشور در مسیر توسعه و پیشرفت قرار گیرد.

ضعف طراحی سنتی سیستم مالیاتی

این اقتصاددان در پاسخ به سوال تیتر کوتاه مبنی بر علت ضعف دولت در اخذ مالیات، توضیح داد: ضعفت دولت در طراحی سیستم مالیاتی است. قانون مالیاتی وجود دارد اما مهم این است که قانون اجرا شود. ما باید از کشورهای پیشرفته یعنی غرب که در این زمینه پیشرفته داشته است، الگو برداری کنیم. کشورهای صنعتی مانند ژاپن، کره جنوبی، کشورهای عضو اتحادیه اروپا، آلمان، امریکا و کانادا بر اساس سیستم به روز و پیشرفته، اخذ مالیات را انجام می‌دهند. بنابراین طراحی سیستم مالیاتی ما مشکل دارد. با سیستم سنتی کار به جایی نمی‌رسد. سیستم مالیاتی ما نیاز به اصلاح دارد. هر کس که فعالیت اقتصادی دارد و درآمدی کسب می‌کند، باید مالیات بدهد. یکی از اصول فرهنگ‌سازی مالیاتی این است که مردم باید بدانند مالیات اخذ شده از انها صرف چه چیزی می‌شود. در کشورهای غربی زمانی که خودروی شخصی خراب می‌شود، پلیس همراهی کرده و این را وظیفه خود میداند، زیرا بخشی از حقوقش از مالیات مردم تامین می‌شود و پلیس به افراد به عنوان یک شهروند احترام می‌گذارد چون حقوقش از مردم است و شهروندان هم از این موضوع آگاه هستند. در ایران هم مردم باید مطلع شوند که این مالیات صرف چه چیزی می‌شود.

مهدی پازوکی در خصوص موضوع معافیت مالیاتی گفت: نظر من به عنوان یک اقتصاددان بر این است که باید واژه معافیت مالیاتی از فرهنگ مالیاتی کشور دور ریخته شود. حتی اگر به عنوان مثال دولت قصد دارد برای یک منطقه محروم امتیازی قائل شود، عنوان کند که نرخ مالیات آن منطقه صفر است نه معاف از مالیات. به این معنی که در مدتی مشخص نرخ مالیات صفر باشد نه اینکه معافیت مالیاتی تعیین کند. در برنامه‌های سوم تا ششم دولت قرار بر این بود که بودجه جاری کشور از محل مالیات باشد در حالی که تا سال گذشته تنها ۵۰ درصد از درآمدهای مالیاتی، بودجه جاری کشور را پوشش داده است.