محرم در زنجان / مراسم منحصر به فرد عزاداری در پایتخت شور حسینی

در میان تمام شهرهای کشورمان که در آن مراسم عزاداری امام حسین برگزار می شود، شهر زنجان لقب پایتخت شور و شعور حسینی را به خود اختصاص داده است؛ اما چرا از این شهر با این نام یاد می کنند؟

علت آن بی شک شیوه سوگواری خاص مردم زنجان در ایام محرم است که طبق روایاتی قدمت آن به دوره قاجار باز می گردد. در ایام محرم کوچه های شهر سیاه پوش می شوند و همه مردم بی دریغ برای بهتر برگزار کردن این مراسم، تمام تلاش شان را می کنند. حتی زنجانی هایی که در شهرهای دیگر زندگی می کنند، هر ساله تلاش می کنند تا خود را به این مراسم زیبا برسانند و سهمی در برگزار کردن آن داشته باشند.

از آن جایی که مردم زنجان ترک زبان هستند، بیشتر نوحه ها و مرثیه ها به زبان ترکی خوانده می شود. در روزهای هشتم، نهم و دهم محرم، همه مردم قید ماشین را می زنند تا با خیل جمعیت سیاه پوش همراه شوند و ارادت خود را به امام حسین و یاران ایشان نشان دهند. از خصوصیات قابل توجه مراسم محرم در زنجان می توان به جمعیت زیاد مردم شرکت کننده، نظم دسته های عزاداری و ساده و بی تلکف بودن آن اشاره کرد.

در ادامه چندی از مهم ترین و پر رنگ ترین رسومی که مردم زنجان برای آماده سازی محرم انجام می دهند را توضیح خواهیم داد:

نذر مردم زنجان در محرم

یکی از مشهورترین نذری های مردم زنجان در ایام محرم، نذر لباس مشکی و پارچه سیاه است. در این ماه هیات های عزاداری، مساجد و... با پارچه های مشکی سراسر سیاهپوش و برای عزاداری آماده می شوند. یکی از مهم ترین کارهایی که طی این روزها انجام می شود کمک به نیازمندان است. مردم با هر سطح درآمدی تلاش می کنند تا به اندازه وسع خود به نیازمندان به ویژه در زمینه خوراک و زندانیان در زمینه مالی کمک کنند.

زنجان، دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منا

برگزاری مراسم محرم در زنجان بسیار مهم است و شاید بتوان گفت بیشتر نذورات و پیشکشی ها به هیات های عزاداری، در این شهر داده می شود. هر ساله برای پختن نذری در این شهر هزاران راس دام سر بریده می شود تا جایی که معروف ترین حسینیه شهر، حسینیه اعظم زنجان دامداری مخصوص به خود را دارد و در طول سال به پرورش دام برای این مراسم می پردازد. تعداد دام هایی که در ایام محرم پیش پای دسته های عزاداری -به ویژه دسته حسینه اعظم زنجان- قربانی می شود به تعدادی ست که از این شهر به عنوان دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منای عربستان در ایام حج تمتع یاد می کنند.

مهم ترین مکان های برگزاری مراسم محرم در زنجان

• حسینیه اعظم زنجان

بر اساس شواهد تاریخی، این حسینیه حدود ۱ قرن پیش توسط دو فرد خیر به نام های حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی وقف شد تا مراسم سوگواری ایام محرم در آن به بهترین شکل ممکن اجرا شود. این حسینیه در خیابان فردوسی در جنوب شهر قرار گرفته است و هر ساله حدود ۴ هزار خادم پیش از آغاز ایام محرم در آن شروع به کار می کنند. تعداد نفرات شرکت کننده در دسته های حسینیه زنجان به ۵۰۰ هزار نفر هم می رسد که شاید بتوان گفت بزرگ ترین دسته عزاداری در ایران به حساب می آید. مراسم عزاداری که در حسینیه اعظم زنجان برگزار می شود در تاریخ ۱۵ دی‌ ماه ۸۷ به عنوان دهمین میراث معنوی ایران به ثبت ملی رسیده است.

• زینبیه زنجان

به گفته قدیمی های شهر، زینبیه زنجان سه بار احداث شد. بار اول در سال ۱۰۵۹ خورشیدی با تیرهای چوبی ساخته می شود، بار دوم حوالی سال ۱۲۹۲ خورشیدی فرد خیری به نام زینب خانم هزینه ساخت مسجد را پرداخت می کند. در آخر نیز در سال ۱۳۵۴ خورشیدی با کمک های مردم شهر، ساختمان های نزدیک مسجد را خریداری کرده و به مسجد اضافه می کنند که حاصل آن زینبیه امروزی زنجان می شود.

• امامزاده ابراهیم (ع) زنجان

این آرامگاه در شرق شهر زنجان و در محدوده یک قبرستان قدیمی قرار گرفته است. عده ای نسب امام زاده سید ابراهیم را به امام موسی بن جعفر (ع) نسبت می دهند، عده ای دیگر نیز معتقدند که وی نوه چهارم حضرت ابوالفضل العباس (ع) است.

در ادامه مراسمی که در هر یک از این اماکن مهم اجرا می شود را توضیح خواهیم داد.

مراسم قبل از شروع محرم

در زنجان قبل از آغاز محرم، با برگزاری مراسمی به استقبال این ماه عزیز می روند:

• طشت گذاری زنجان

مراسم طشت گذاری یک آیین سوگواری مشترک بین مردم ترک زبانِ ایران است که گفته می شود برای اولین بار در دوره صفویه در اردبیل برگزار شد. این مراسم به نوعی ادای احترام به کار جوانمردانه امام حسین (ع) در دشت نینواست. وی و یارانش پیش از رسیدن به دشت نینوا توسط سربازان حر متوقف می شوند و در آن لحظه امام حسین دستور می دهد تا آب موجود در مشک ها را به سربازان حر نیز بدهند. از آن جایی که این حادثه در ۲۷ ذی الحجه اتفاق افتاد، مردم اردبیل نیز این مراسم را در روز ۲۷ ام این ماه برگزار می کنند؛ اما در شهری مثل زنجان مراسم طشت گذاری در آخرین جمعه ماه ذی الحجه برگزار می شود.

• اذن عزا در حسینیه زنجان

طی این مراسم خادمان حسینیه اعظم زنجان در روز ۲۹ ذی حجه (یک روز قبل از شروع ماه محرم)، پرچم گنبد حسینیه را تعویض کرده و پرچم مشکی را جایگزین آن می کنند. پرچم حسینیه ۱۰ ماه از سال به رنگ قرمز و در ماه های محرم و صفر به رنگ مشکی در می آید. این مراسم به نشانه آغاز شدن ماه محرم و شروع سوگواری حسینی برپا می شود که با مرثیه خوانی، مداحی و قرائت قرآن همراه است.

مراسم های ویژه روزهای محرم در زنجان

مردم زنجان سال هاست که در روزهای هشتم، نهم، دهم و یازدهم محرم مراسم ویژه ای را برگزار می کنند، این مراسم آن قدر با شکوه هستند که مردم را از شهر های مختلف به زنجان می کشانند تا نظاره گر سوگواری زیبای زنجانی ها در ایام محرم باشند. در این بخش با این مراسم آشنا می شویم:

• یوم العباس | هشتم محرم

این روز برای زنجانی ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و بزرگ ترین دسته های عزاداری در همین روز به راه می افتد. در این روز جمعیت کثیری از مردم به خیابان های شهر می آیند و در گروه های بزرگ چند هزار نفری از حسینیه اعظم زنجان به سمت امامزاده ابراهیم (ع) حرکت می کنند. در طول مسیر حرکت دسته های عزاداری نیز هزاران دام اعم از شتر، گاو و گوسفند ذبح می شود. همان طور که از نام این روز پیداست، عزاداری در این روز به حضرت عباس (ع) اختصاص دارد و به همین خاطر بیشتر مرثیه ها و نوحه ها در وصف این حضرت خوانده می شود. مردم شهر نیز در این روز نذرهای خود را به دکه های سیار جمع آوری نذرهای مردمی می سپارند تا صرف کمک به حسینیه شود. پس از آن که دسته بزرگ عزاداری از امامزاده به حسینیه برگشت، همزمان با اذان مغرب، دعای فرج می خوانند و پس از اقامه نماز، مراسم را به اتمام می رسانند.

• شاه بیت یوم العباس

هر ساله حسینیه اعظم در آستانه فرا رسیدن ماه محرم برای روز ۸ ام محرم، شاه بیتی برای مرثیه سرایان و مداحان انتخاب می کند. شاه بیت مراسم محرم سال ۱۳۹۸ از این قرار است:

«احسن سنه ای حامی قرآن ابالفضل»، «جاننون حسینه ایلدون قربان ابالفضل»، «جان یا ابالفضل»، «جان یا ابالفضل»

مسیر حرکت دسته های عزاداری در روز هشتم محرم

• مسیر رفت

حسینیه اعظم زنجان ----------> امام زاده ابراهیم (ع)

• مسیر برگشت

امام زاده ابراهیم (ع) ----------> حسینیه اعظم زنجان

• مراسم شیرخوارگان حسینی | نهم محرم

این مراسم در سوگ حضرت علی اصغر، طفل شش ماهه امام حسین (ع) برگزار می شود. در این مراسم جمعیت زیادی از بانوان شهر همراه با نوزادان خود در مراسم حسینیه اعظم شرکت می کنند. آن ها به نوزادان خود لباسی مشابه لباس حضرت علی اصغر در روز عاشورا می پوشانند و به سوگواری می پردازند. این مراسم صبح روز نهم محرم (تاسوعا) برگزار می شود.

• گهواره گردانی در مراسم شیرخوارگان

در حین اجرای مراسم شیرخوارگان، گهواره ای مزین شده به نام حضرت علی اصغر (ع) نیز وجود دارد که بانوان به ویژه آنان که فرزندی ندارند آن را دست به دست می چرخانند و دعا می کنند تا خداوند فرزندی به آن ها هدیه دهد و در سال های بعد با فرزندشان در این مراسم شرکت کنند.

• تعزیه خوانی در تکیه ارمغانخانه | دهم محرم

تکیه ارمغانخانه یکی از مهم ترین تکیه های شهر زنجان است که در آن مراسم تعزیه خوانی به ویژه در روز عاشورا اجرا می شود. این تکیه در میدان حر، خیابان امام حسین شهر زنجان قرار دارد.

• یازدهم محرم

یازدهم محرم روزی ست که دسته های بزرگ عزاداری این بار نه از حسینیه زنجان، بلکه از سوی زینبیه شهر به طرف امامزاده ابراهیم حرکت می کنند. این روز بسیار پر شور است و خیل عظیم جمعیت سیاه پوش شهر با دسته های عزاداری همراه می شوند تا مراسم را هر چه با شکوه تر اجرا کنند.

مسیر حرکت دسته های عزاداری در روز یازدهم

• مسیر رفت

زینبیه زنجان----------> امامزاده ابراهیم (ع)

• مسیر برگشت

امامزاده ابراهیم (ع)----------> زینبیه زنجان