آیین عزاداری محرم در یزد / از پرسه زنی تا جغجغه زنی

مردم یزد معمولاً قبل از شروع ماه محرم خود را برای عزاداری‌های این ماه آماده می‌کنند. در این ماه همه کوچه و خیابان‌های شهر سیاهپوش می‌شود و دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی متعددی راه اندازی می‌شود. از معروف‌ترین هیئت‌های یزد می‌توان به هیئت فهادان، علقمه، خلف باغ، باغ گندم، بعثت، خرمشاه، گنبد سبز، پنبه کاران و مسجد جامع اشاره کرد.

جالب است بدانید که برخی هیئت‌های عزاداری در یزد بیشتر از چند قرن قدمت دارند و هنوز هم آداب و سنت‌های گذشتگان را در این مراسم به جا می‌آورند. مهم‌ترین نذری که در ماه محرم و صفر در یزد پخت می‌شود، آش امام حسین است که شباهت زیادی به آش گندم دارد. درست کردن این آش حدود ۱۷ ساعت زمان نیاز دارد و معمولاً ظهر روز قبل از اربعین پخت می‌شود و اذان روز بعد بین مردم و عزاداران یزدی پخش می‌شود.

مراسم روضه خوانی

مراسم روضه‌خوانی در محرم یزد معمولاً بعد از نماز صبح آغاز می‌شود و در اکثر تکایا، مساجد و برخی منازل تا پاسی از شب ادامه دارد. بسیاری از یزدی‌ها در ماه محرم در خانه‌های خود مراسم روضه خوانی برپا می‌کنند و یا برای شرکت در این مراسم به مساجد و حسینیه‌ها می‌روند تا برای امام حسین عزاداری کنند.

مراسم پرسه زنی

«پرسه زنی» از دیگر آداب و رسوم یزدی‌ها در ایام محرم است. در این مراسم عزاداران در هیئت جمع می‌شوند. سپس یک سید به همراه شخص علمدار در جلو قرار می‌گیرد و عزاداران با سینه زنی و زنجیرزنی پشت آن‌ها حرکت می‌کنند و از یک حسینیه به سمت حسینیه دیگر می‌روند. در این مراسم مردمی که صدای عزاداران را می‌شوند، نذورات و مواد غذایی مثل برنج و قند به عزاداران می‌دهد و بعد از این نذورات برای تهیه غذای هیئت استفاده می‌شود.

نخل بستن و نخل برداری

مراسم «نخل برداری» یا «نخل گردانی» از دیگر آداب و رسوم مردم یزد در ماه محرم است که در واقع نماد تشییع پیکر امام حسین است. در این مراسم یک نخل چوبی که به شکل اتاقک طراحی شده و اطراف آن با پارچه مشکی و آیینه تزیین شده توسط عزاداران حمل می‌شود. عزاداران این نخل را با خود در مسیرهایی حمل می‌کنند و می‌چرخانند و آن را همانند یک تابوت تشییع می‌کنند.

در مورد آیین «نخل برداری» عقاید متفاوتی وجود دارد. یزدی‌ها معتقد هستند که این نخل نماد «نخل ماتم» است. مردم برای رفتن زیر نخل و گرفتن آن نذر می‌کنند و به آن سلام می‌دهند. جالب است بدانید که نخل «میدان امیر چخماق یزد» بیش از ۴۵۰ سال قدمت دارد و از همین رو برای مراسم نخل برداری تنها آن را سر جای خودش تزیین می‌کنند تا آسیب نبیند.

مراسم نخل گردانی معمولاً از صبح تا ظهر عاشورا برگزار می‌شود و عده زیادی برای تماشای این مراسم به خیابان‌های شهر و حسینیه‌های یزد می‌آیند.

دسته سقا

«دسته سقا» در آداب و رسوم یزدی‌ها در ایام محرم جایگاه ویژه‌ای دارد. در این مراسم گروهی از نوجوانان لباس سیاه می‌پوشند و لنگ قرمز به کمر می‌بندند. سپس یک مشک به دست می‌گیرند و یک بازوبندی از قرآن به کتف خود می‌بندند. بازوبندی که با پولک و برگ‌های فلزی نقره‌ای تزیین شده و جلوه‌ای خاص دارد.

این جوانان در انتهای دسته عزاداری، همراه با کوزه‌ای بر دست حرکت می‌کنند و به عزاداران آب تعارف می‌کنند. در این دسته یک نفر شروع به روضه خوانی می‌کنید و بقیه به صف پشت سر او می‌ایستند و همخوانی می‌کنند.

رسم چاووش خوانی

«چاووش خوانی» از آداب و رسوم یزدی‌ها در ایام محرم است. طبق این آیین فردی به بالای یک بلندی می‌رود و با صدای بلند شروع به روضه‌خوانی و خواندن اشعاری در وصف امام حسین می‌کند. هدف از این رسم آگاه کردن مردم از شروع ماه محرم است.

تعزیه خوانی

مراسم تعزیه‌خوانی در یزد درست در صبح روز عاشورا برگزار می‌شود. در این مراسم برخی از وقایع عاشورا برای عزاداران و تماشاگران بازسازی می‌شود. تمامی گفتگوهای بین تعزیه خوان‌ها با شعر رد و بدل می‌شود و صحنه‌هایی از رشادت‌های امام حسین در کنار ظلم و ستم‌هایی که به او و یارانش شد، برای حضار اجرا می‌شود.

مراسم سیزده محرم

از مهم‌ترین آداب و رسوم مردم یزد در محرم عزاداری مخصوص در روز ۱۳ محرم یا سوم امام حسین است. در این مراسم عزاداری‌های مختلفی مثل نخل برداری، سینه زنی و زنجیرزنی راه اندازی می‌شود. در اکثر شهرها و محله‌های یزد عزاداران از ابتدای صبح تا نماز ظهر ادامه دارد.

مراسم کتل بستن

مراسم «کتل بستن» یکی دیگر از آداب و رسوم عزاداری محرم در یزد است که به شیوه‌ای خاص در یزد برگزار می‌شود. در این مراسم یک اسب زین کرده با شال، ترمه یا ابریشم سبز و سرخ تزیین می‌شود و صورت حیوان با آینه، نگین و قرآن آذین می‌شود.

سپس یک پارچه سفید خون‌آلود بر پشت اسب قرار می‌دهند و چند چوب به نشانه تیر در پارچه فرو می‌کنند. در این مراسم چندین کبوتر را با رنگ قرمز آغشته می‌کنند و پشت اسب می‌گذارند. سپس یک نفر همراه با این اسب در سمت جلو حرکت می‌کند و دسته سینه زنان پشت آن عزاداری می‌کنند.

مراسم جوش دوره

جوش دوره از آداب و رسوم یزدی‌ها در ایام محرم است که در شب عاشورا برگزار می‌شود. در مراسم جوش دوره ابتدا چند نفر در وسط جمعیت شروع به نوحه‌خوانی می‌کنند و سپس عزاداران دور تا دور حسینیه به صورت دایره‌ای حلقه می‌زنند و دست هم را می‌گیرند. سپس شروع به حرکت دایره‌ای در حسینیه می‌کنند و نوحه را تکرار می‌کنند و بر سر و سینه و صورت خود می‌زنند. این مراسم بیشتر از ۱۵۰ سال قدمت دارد و بیشتر در محله‌های قدیمی یزد برگزار می‌شود.

مراسم جغجغه زنی

در برخی از حسینیه‌های یزد مراسم «جغجغه زنی» یا «سنگ زنی» توسط عزاداران اجرا می‌شود. در این مراسم که از آداب و رسوم شهر یزد در محرم است، ابتدا گروهی ۷۰ تا ۸۰ نفره از عزاداران تشکیل می‌شود.

بیشتر این عزاداران میانسال هستند و بعد از نوحه‌خوانی و زنجیرزنی دور هم جمع می‌شوند. سپس این افراد دو سنگ یا چوبی خاص که برای مراسم جغجغه‌زنی آماده کرده‌اند را در دست می‌گیرند و آن‌ها را به هم می‌کوبند و روضه‌هایی را با هم زمزمه می‌کنند.