ضرورت توسعه صنایع پایین ‌دستی در حوزه پتروشیمی

ایران، کشوری بی‌نظیر به لحاظ ذخایر نفتی و گازی است و پتانسیل بالایی در حوزۀ پتروشیمی دارد به طوریکه می‌توان ادعا کرد تمام ارکان اقتصادی ایران در دهه‌های گذشته بر اقتصاد نفتی استوار بوده و همچنان نیز علیرغم تمام تغییر و اصلاح رویکردها و تلاش برای سوق دادن اقتصاد به سمت دانش‌بنیان شدن، این حوزه نه‌تنها اهمیت خود را از دست نداده بلکه اهمیت بالاتری نیز پیدا کرده چراکه درآمدهای ایران از این حوزه‌ها عمدتاً به فروش مواد اولیه و خام‌فروشی محدود می‌شود و کشور باید با هزینه بسیار بالاتر، مواد ثانویه و محصولات فرآوری ‌شده این بخش‌ها را با قیمتی بسیار بالاتر خرید و وارد کند.

نکته مهم این است که بدانیم ایران تنها در استان بوشهر، در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی، بالای ۱۵۰ میلیارد دلار در بخش نفت و گاز و پتروشیمی هزینه کرده که این هزینه در این سال‌ها به صنعت، اقتصاد و اشتغال تبدیل شده است. بهترین شاهد برای این ظرفیت، منطقه پارس جنوبی است. از طرف دیگر، درآمدهای ایران از صنایع بالادستی پتروشیمی بسیار بالاست و بخش زیادی از هزینه‌های کشور از این محل جبران می‌شود اما نکتۀ مهم این است که ارزش‌افزوده در حوزۀ نفت و گاز و پتروشیمی در صنایع پایین‌دستی و در جایی است که نیاز به تبدیل مواد اولیه و محصولات صنایع بالادستی به محصولات نهایی است. این نقطه دقیقاً محل اثرگذاری شرک‌های نوآورانه و فناورانه است. جایی که صنایع بزرگ نفتی و گازی و پتروشیمی کشور باید با خرید ریسک فعالیت این شرکت‌ها، بخش دانشگاهی و نخبگانی کشور را در صنایع پایین‌دستی فعال کنند تا نه ‌تنها از خام‌فروشی و فروش مواد اولیه که نوعی هدررفت سرمایه‌ای محسوب می‌شود، جلوگیری کند بلکه ارزش‌افزودۀ بالای این بازار جهانی را به اقتصاد کشور تزریق کند. ایجاد اشتغال، هدایت تحقیقات دانشگاهی به سمت حوزه‌های عملیاتی و کاربردی، توسعۀ فرهنگ کار و کارآفرینی نوآورانه در بخش نفت و گاز، از دیگر نتایج جانبی این مهم است. نکتۀ اساسی و قابل توجه اما این است که در استان‌های کشور که در آن حوزه در زمرۀ مناطق غنی محسوب می‌شوند، تعداد دانشگاه و تراکم دانشجو در بالاترین حد خود قرار دارد و می‌توان با برقراری ارتباط منطقی و هدفمند بین دانشگاه‌های بومی و این دانشگاه‌ها، با ایجاد و گسترش صنایع پایین ‌دستی، ظرفیت بسیار بالایی به اقتصاد کشور تزریق کرد.