قیمت بنزین ۱۶ سال پیش چند بود؟

بنزین یکی از اصلی‌ترین منابع انرژی در دنیا است و قیمت بنزین در هر کشوری متفاوت است، بسته به عوامل مختلفی مانند تولید محلی، واردات، فروش و تقاضا و همچنین قوانین مالیاتی و سیاسی. در بسیاری از کشورها، دولت یا سازمان‌های دولتی نظارت بر تعیین قیمت بنزین دارند و ممکن است قیمت بنزین بر اساس آنچه دولت می‌خواهد به‌عنوان یک مبلغ ثابت تعیین شود.

قیمت‌گذاری بنزین در ایران سال‌هاست که ورای مباحث اقتصادی، به موضوعی استراتژیک و امنیتی تبدیل شده است. به همین دلیل برای اظهار نظر در این باره باید جوانب مختلف را سنجید. چراکه حساسیت مردم به موضوع بنزین باعث شده تا طرح هر موضوعی در رابطه با آن به مثابه سیگنالی جدید برای افزایش قیمت بنزین برداشت شود.

امروز که احمد وحیدی، وزیر کشور، در دانشگاه چمران اهواز سخنرانی داشت، تمرکز صحبت‌های خود را روی همین موضوع گذاشت و با اشاره به مصرف ۱۴۵ میلیون لیتر بنزین در برخی از روزهای سال بار دیگر کلیشه بالاتر بودن قیمت آب معدنی از بنزین را پیش کشید و گفت: باید اقداماتی انجام شود که بنزین به صورت بهینه مصرف و الگوی مصرف بهینه ترویج شود.

او با اشاره به بیان اینکه الگوی مصرف در کشور درست نیست و این امر منجر به بروز ناترازی شده، تأکید کرد: ظرفیت تولید بنزین افزایش یافته و به حدود ۱۱۵ میلیون تا ۱۲۰ میلیون لیتر در روز رسیده است؛ اما برای انتقال این حجم از بنزین باید از چندین هزار تانکر نفتی در سطح کشور استفاده شود.

رابطه آب معدنی و بنزین در اقتصاد ایران

اظهارات وزیر ابراهیم رئیسی در حالی مطرح شد که اصولاً رابطه عجیبی بین آب معدنی و بنزین در ایران وجود دارد. اگر کمی به عقب‌تر برگردیم، از نیمه دوم سال ۱۳۹۸، یعنی چهار سال پیش بود که بحث‌هایی در رابطه با گران‌تر بودن آب معدنی نسبت به بنزین به گوش می‌رسید. در ادامه این بحث‌ها، از بامداد ۲۴ آبان ۱۳۹۸ بود که به یکباره و بدون هیچ‌گونه اطلاع بین ۵۰ درصد تا ۲۰۰ درصد افزایش یافت. از آن روز تا کنون بنزین سهمیه‌ای ۱۵۰۰ و بنزین آزاد ۳۰۰۰ تومان عرضه می‌شود.

۱۶ سال پیش، یعنی پنجم تیر ۱۳۸۶، یکی دیگر از روزهایی است که به دنبال سیاست‌های هدفمندسازی‌های یارانه محمود احمدی‌نژاد، رئیس دولت وقت، بنزین در ایران سهمیه‌بندی و از کارت‌های سوخت رونمایی شد.

در آن زمان قیمت بنزین تنها ۲۰ درصد رشد داشت از ۸۰ تومان به ۱۰۰ تومان رسید. نکته حائز اهمیت این است که در سال ۸۶ هم هر بطری آب معدنی ۱۰۰ تومان قیمت داشت و دولت وقت اقدام به همسان‌سازی قیمت این دو محصول کرد.

گرچه به مروز زمان دولت احمدی‌نژاد با حذف کارت‌های سوخت، به‌صورت غیرعلنی توانست قیمت هر لیتر بنزین را به ۴۰۰ تومان برساند، اما بار دیگر در سال ۹۲ بود که نرخ بنزین تا ۷۰۰ تومان افزایش یافت. نیم‌نگاهی به نمودار قیمت آب معدنی نشان می‌دهد در آن سال یک بطری آب معدنی دقیقاً با همین نرخ به دست مصرف‌کننده می‌رسید. البته پس از اینکه بهای آب معدنی به ۱۰۰۰ تومان رسید، رفته‌رفته سهمیه سوخت مصرف‌کنندگان حذف شد و بنزین به‌صورت تک‌نرخی با آب معدنی برابر شد.

حال پس از گذشت سال‌ها بار دیگر یکی از اعضای مهم کابینه رئیسی بار دیگر اقدام به مقایسه آب معدنی و بنزین کرد. سناریویی نخ‌نماشده که هر بار از سوی مسئولان دولت و رسانه‌های همسو با آن تکرار می‌شود و می‌تواند مخابره پیام جدیدی برای تصمیم دولت باشد.

وحیدی نیز امروز در دانشگاه چمران اهواز با اشاره به اینکه اکنون قیمت بطری نیم لیتری آب معدنی ۵۰۰۰ تومان است، تلاش کرد بی‌ارزش‌بودن بنزین ۱۵۰۰ تومانی را نمایش دهد و آن را عامل اصلی ناترازی مصرف بنزین در ایران معرفی کند.

بنزین بی‌کیفیت عامل افزایش مصرف

گرچه وزیر کشور از افزایش تولید بنزین تا ۱۲۰ میلیون لیتر در روز خبر می‌دهد، اما بسیاری از کارشناسان و حتی نمایندگان مجلس کیفیت بنزین تولیدی را زیر سوال می‌برند. شب گذشته مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، مالک شریعتی، در برنامه‌ای تلویزیونی افشا کرد که گاهی برای تامین تقاضای زیاد، بنزین با کیفیت پایین در کشور توزیع می‌شود.

با این حال چهارشنبه هفته گذشته مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی مدعی شد: بنزین معمولی که در تهران توزیع می‌شود آن‌قدر باکیفیت است که تقریباً با بنزین سوپر برابری می‌کند.

درست فردای این اظهارات بود که طالبان بنزین صادراتی ایران را به دلیل کیفیت پایین آن به کشور عودت داد و پذیرای آن نشد تا گواه دیگری بر تولید بنزین بدون کیفیت در ایران باشد.

همچنین در یک بررسی میدانی توسط خودروی KMC T۸ که جزو خودروهای مونتاژی پرچم‌دار ایران به حساب می‌آید، این خودرو در خاک ایران پس از طی ۱۰۰ کیلومتر ۱۰ لیتر بنزین سوزاند، اما پس از ورود به خاک ترکیه و استفاده از بنزین این کشور، در همین مسافت محدوده مصرف آن به هفت لیتر کاهش یافت.

بر اساس این بررسی به جرئت می‌توان گفت که عرضه بنزین بی‌کیفیت حداقل تأثیر ۳۰ درصدی بر افزایش مصرف داشته و تمام تقصیر را نمی‌توان متوجه مصرف‌کنندگان دانست.

رد پای صنعت خودروسازی در افزایش مصرف سوخت

به‌رغم اینکه شرکت‌های خودروساز ایران مدعی تولید خودروهای یورو۵ شده‌اند، اما این اتفاق با فرض اجرایی‌شدن هم با ۱۰ سال تأخیر اتفاق افتاده است. بدین ترتیب اگر از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲، تمامی خودروها به صورت یورو ۵ تولید شده‌ باشند، اکنون تنها سه میلیون دستگاه خودرو به‌صورت یورو۵ در کشور تردد دارند.

بر همین اساس، علی مناقبی، رئیس مجمع عالی واردات کشور، به برنا اعلام کرده است که خودروهای جهانی بین چهار تا شش لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر بنزین مصرف می‌کنند، در حالی که میانگین مصرف بنزین خودروها در ایران بین ۱۲ تا ۱۷ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است.

البته خودروسازان هم چنین اتهامی را نمی‌پذیرند و معتقدند تا زمانی که بنزین با کیفیت عرضه نشود، حتی اگر بهترین خودروهای جهان هم در ایران تردد داشته باشند، مصرف سوختشان به کمتر از این ارقام نمی‌رسد.

از سوی دیگر زمانی که دولت وعده تولید یک میلیون و ۶۰۰ هزار دستگاه تا سه میلیون دستگاه خودرو در طول سال را می‌دهد طبیعتاً باید برنامه‌ای هم برای تأمین سوخت آن‌ها داشته باشد.

البته در این زمینه هم وزیر صمت وعده حرکت به سمت ساخت خودروهای برقی داده، اما بعید به نظر می‌رسد که با روند کنونی این وعده هم خارج از چرخه رؤیاهای شیرین دولتمردان باشد.

در این بین، طبق آمار غیررسمی اکنون ۲۶ میلیون وسیله نقلیه در کشور تردد دارد که شش میلیون دستگاه فرسوده هستند و تنها چهار میلیون دستگاه از این وسایل نو هستند.

در نهایت اینکه مقایسه دوباره بنزین ۱۵۰۰ تومانی با آب معدنی یک لیتری که نرخ آن ۱۰ هزار تومان است دیگر یک معنا بیشتر ندارد. در صورتی که دولت اکنون به دلیل مصرف بالای بنزین تصمیم جدیدی در سر دارد، شاید بهتر است در ابتدا اتهام را از مردم بردارد و در بخش‌های دیگری همانند پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه به فکر بهبود کیفیت بنزین تولیدی باشد.

از سوی دیگر، با توجه به شرایط تورمی کشور و نبود سیاستی ثابت در بازار ارز، اگر امروز قیمت هر لیتر آب معدنی ۱۰ هزار تومان است، سال آینده قیمت این محصول هم متناسب با تورم دچار نوسان می‌شود. آیا آن‌گاه هم دولت می‌خواهد بار دیگر کلیشه آب معدنی و بنزین را پیش بکشد؟

شاید اکنون دستمزد و حقوق کارگران و کارمندان بهترین مبنا و شاخص برای سیاست‌گذاری در حوزه بنزین باشد. هر گاه دولت توانست قدرت خرید شهروندان را متناسب با سایر کشورها و تورم عمومی کالاها بالا ببرد، آن‌گاه زمان مناسبی برای پیش‌کشیدن موضوعاتی نظیر مقایسه بنزین با سایر کالاهاست. چه بسا اکنون این بنزین نیست که ارزان است، بلکه آب معدنی را باید کالایی گران معرفی کرد