طرح پرچم ایران را چه کسی طراحی کرده است؟

پیشینه پرچم ایران

پرچم در هر کشوری یکی از نمادهای مهم ملی محسوب می‌شود. پرچم ایران نیز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین پرچم‌های دنیا، تاریخچه‌ای غنی دارد و طی قرن‌ها تغییرات مختلفی را به خود دیده است.

طراحی نهایی و رسمی پرچم ایران به شکل امروزی آن، حاصل فرآیندی طولانی و پر از تغییرات سیاسی است که ریشه در تاریخ طول و طویل ایران دارد.

تاریخ استفاده از پرچم به صورت رسمی در ایران به دوران امپراتوری‌های باستانی بازمی‌گردد. هرچند دقیقاً مشخص نیست که از چه زمانی، اما تواریخ نشان می‌دهند که ایران حداقل از دوره حکومت ساسانی دارای یک پرچم ملی متمرکز و واحد بوده است. در این زمان پرچم ایران به شکل درفش کاویانی بوده است.

درفش کاویانی یکی از قدیمی‌ترین نمادهای ملی در ایران است که نشان مقاومت ایرانیان در برابر ظلم و ستم محسوب می‌شود. این پرچم در دوره ساسانیان به عنوان یکی از مهم‌ترین نمادهای حکومت استفاده می‌شده و نمادی از قدرت و اقتدار ایران باستان بوده است.

با این وجود پس از شکست ساسانیان توسط مسلمانان، طرح درفش کاویانی به عنوان پرچم ملی برای مدتی کنار گذاشته شد.

پرچم ایران در دوران حکومت اسلامی

با ورود اسلام به ایران، نمادهای ملی نیز به‌تدریج دستخوش تغییراتی شدند. در دوره‌های مختلف حکومت خلفای اسلامی، پرچم‌های متفاوتی به عنوان نماد ملی مورد استفاده قرار می‌گرفتند که عمدتاً شامل رنگ‌های سبز، سفید و قرمز بودند. هرکدام از این رنگ‌ها در دوره‌های مختلف، معانی متفاوتی داشته‌اند اما به هر صورت از آن زمان تا کنون همچنان بر پرچم ملی ایران نقش بسته‌اند و تا به امروز هم ادامه پیدا کرده‌اند.

پرچم ایران در دوران معاصر

در دوران حکومت قاجار بر ایران، برای اولین بار پرچم کشور ما به صورت رسمی به ‌صورت سه‌رنگ طراحی شد. اولین پرچم ثبت‌شده ملی ما، پرچمی با سه رنگ (به ترتیب از بالا به پایین)، سبز، سفید و قرمز بود که آرمی از یک شیر و خورشید تابان در میان آن به چشم می‌خورد. نماد شیر و خورشید یکی از قدیمی‌ترین نمادهای ایرانی بود که به مقام ایزدی و خدایی پادشاهان اشاره داشت و نشانی از صلابت و دوام حکومت بود.

با روی کار آمدن دولت پهلوی اما گرچه رنگ‌ها بی‌تغییر باقی ماندند ولی نشان شیر و خورشید کمی عوض شد. گرچه تغییرات بسیار اندک بودند و آیکون مرکزی تنها نظم بیشتری پیدا کرد و حالتی رسمی‌تر به خود گرفت.

پرچم ایران پس از انقلاب اسلامی

پس از سال 1357 و پیروزی انقلاب اسلامی، نمادهای قدیمی نیاز به تغییرات گسترده داشتند. یکی از مهم‌ترین این نمادها نیز پرچم ملی کشور بود زیرا پرچم قبلی نماد سلطنت به شمار می‌رفت و با روی کار آمدن حکومت مردمی، دلیلی نداشت از نشان استبداد استفاده شود.

با این وجود فرآیند طراحی پرچم جدید داستان جالبی داشت که در مرکز آن فردی به نام حمید ندیمی قرار گرفته بود.

ماجرای طراحی نماد جمهوری اسلامی

در روزهای اول انقلاب، دولت موقت همچنان از پرچم ایران با نشان شیر و خورشید استفاده می‌کرد. در اسناد و تصاویر تاریخی، حتی می‌توانید این پرچم را پشت سر مقامات ایرانی در دیدار با یاسر عرفات هم مشاهده کنید! با این وجود در تاریخ دهم اسفند ماه سال 1357، امام خمینی (ره) تصمیم گرفت که با روی کار آمدن حکومت مردمی، پرچم ملی کشور نیز تغییر کند.

پس از ابلاغ این دستور، دولت موقت موظف شد یک مسابقه عمومی برگزار کرده و از علاقه‌مندان دعوت کند تا طرح‌های پیشنهادی خود را برای پرچم جدید کشور به دفتر نخست‌وزیری ارائه کنند. از میان صدها طرح رسیده، آرمی مورد تأیید قرار گرفت که یک مشت گره‌کرده را به همراه چند ستاره نشان می‌داد. این طرح به صورت رسمی مورد قبول واقع شد و حتی روی برخی از اسکناس‌ها هم چاپ شد اما کمی بعد با مخالفت‌های صورت‌گرفته استفاده از آن ملغی، و طرح دیگری توسط فردی به نام حمید ندیمی که فرستاده شده بود، جایگزین شد.

آرم امروزی پرچم جمهوری اسلامی ایران، در تاریخ 15 اردیبهشت ماه 1359 توسط شورای انقلاب به تصویب رسید و چهار روز بعد نیز به تصویب امام خمینی (ره) رسید.

ندیمی می‌گوید که مرحوم هاشمی رفسنجانی با بنده تماس گرفت و گفت: "طرح شما در شورای انقلاب تصویب شده و حضرت امام هم آن را تنفیذ کرده‌اند". پس از آن از آقای ندیمی خواسته شد تا روی طرح کلی پرچم نیز کار کند.

بر اساس مصوبات شورای انقلاب، طرح کلی پرچم می‌بایست همان سه رنگ اصلی سبز و سفید و قرمز (با کمی تغییر به رنگ سرخ) باقی می‌ماند و نشان مرکزی آن با رنگ سبز، نماد "الله اکبر" را نشان می‌داد. البته با اعتراض و اعمال نفوذ رئیس‌جمهور وقت، ابوالحسن بنی‌صدر، رنگ آرم میانی به قرمز تغییر یافت.

در طراحی لوگوی مرکزی نیز در ابتدا شبهه‌هایی وجود داشت مبنی بر اینکه طرح حاضر کلمه انگلیسی USA را متبادر می‌کند که به همین سبب، ندیمی مجبور به اعمال تغییرات دیگر شد که در نهایت منجر به طراحی آرم امروزی گشت.

معنی و نمادگرایی طراحی جدید پرچم ایران

همان‌طور که اشاره کردیم، معنای رنگ‌های پرچم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی متفاوت بوده و پس از انقلاب ۵۷ نیز همین اتفاق رخ داد. امروزه رنگ سبز در پرچم جمهوری اسلامی ایران نماد اسلام، سرسبزی و پیشرفت است، سفید نماد صلح و دوستی، و سرخ نماد خون شهیدان انقلاب و مقاومت.

با این وجود، آرم مرکزی پرچم نمادپردازی متفاوت و البته جالب‌توجهی دارد که باعث شده به یکی از پیچیده‌ترین و جذاب‌ترین لوگوهای مرکزی در پرچم‌های جهانی تبدیل شود.

حمید ندیمی خود در گفتگویی که چند سال قبل با یکی از روزنامه‌های داخلی داشت، گفت که به‌عنوان گرافیست جوان همیشه علاقه داشته برای جهان اسلام یک نشان طراحی کند. او که در آن زمان در کلاس‌های دکتر شریعتی شرکت می‌کرده، متوجه شده که اسلام به‌صورت کلی بر سه اصل استوار است: "کتاب، میزان (ترازو) و حدید (آهن)".

ندیمی در طراحی آرم مرکزی بیشتر از طرح هلال استفاده کرده که به گفته خودش از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد، زیرا پیامبر اسلام (ص) بارها با شمشیر خود این نشان را به‌عنوان نماد اصلی اسلام روی شن ترسیم می‌کرده‌اند. هلال اصولاً نمادی از اسلام و حکومت اسلامی است.

طرح آرم پرچم جمهوری اسلامی ایران ۵ بخش مختلف دارد که نشان‌دهنده پنج اصل دین هستند. خط عمودی مرکزی نمادی از توحید است و دو ساقه عمودی در کنار آن حضور دارند. این نماد را تلویحاً می‌توان به‌صورت "الله" خواند اما عبارت "لا اله الا الله" نیز در آن مستتر است. رعایت تقارن در این لوگو نیز خود نمادی از تعادل و توازن است.

تصویر زیر به‌خوبی گویای نشانه‌های پنهان این نماد زیبا است:

دقت در طراحی نشان‌های گرافیکی و آرم‌های مختلف، مهارتی است که تنها پس از آموزش و تمرین به دست می‌آید. با مراجعه به منابع مختلفی همچون سایت‌های طراحی، می‌توانید با دوره‌ها و مطالب آموزشی بسیار خوب و مفیدی آشنا شوید.

حمید ندیمی امروز کجاست؟

حمید ندیمی امروز به‌عنوان استاد گرافیک و معماری در دانشگاه مشغول به تدریس است. او هیچ علاقه‌ای به گفتگو و مصاحبه ندارد و پس از گفتگویی که تقریباً ده سال پیش و با اصرار زیاد با یکی از روزنامه‌های داخلی انجام داد، حتی اجازه نداد عکسی از وی گرفته شود. حتی وی هیچ سایت طراحی ندارد و فقط در دانشگاه مشغول به تدریس است.

او که هنوز خود را یک فرد انقلابی متعهد می‌داند، اعتقاد دارد که پرچم جمهوری اسلامی یک نماد مقدس است که روی تابوت شهیدان کشیده می‌شود. به همین خاطر نباید ساحت آن را با پرداختن به حواشی همچون کیستی طراح، آلوده کرد.

او در پاسخ به درخواست گرفتن عکس خبرنگار گفت: "چرا می‌خواهید عکس مرا چاپ کنید؟ اگر فردا رفتم ضدانقلاب شدم چه؟ خواهش می‌کنم ما آدم‌های فانی را به مسائل باقی و مقدس وصل نکنید".

سخن آخر

طراح پرچم ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یک گرافیست جوان و انقلابی به نام حمید ندیمی بود که پس از شرکت در فراخوان عمومی، طرح وی با فراز و نشیب‌هایی، در نهایت انتخاب شد. طراحی او به قدری جالب‌توجه و دقیق است که امروزه پرچم ایران را به یکی از خاص‌ترین و جذاب‌ترین پرچم‌های دنیا بدل نموده است.