چک ثبت‌نشده در سامانه صیاد: فاقد وصف تجاری و امکان ظهرنویسی
مجید قاسم کردی - حقوقدان و فعال مدنی
در راستای پرسش‌های مطرح شده در خصوص چک‌هایی که در سامانه صیاد ثبت نمی‌شوند، این یادداشت به تحلیل و بررسی جنبه‌های قانونی این نوع چک‌ها و آثار آن در حقوق تجاری می‌پردازد. بر اساس نظریه اداره کل حقوقی قوه قضائیه و با استناد به مقررات قانون صدور چک، به تحلیل موارد مختلفی از جمله ماهیت تجاری چک، امکان ظهرنویسی و روابط طرفین در صورت عدم ثبت در سامانه صیاد پرداخته می‌شود.
۱. چک فاقد وصف تجاری
طبق تبصره یک اصلاحی ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، ثبت چک در سامانه صیاد به عنوان شرط اصلی اعتبار و شمول قوانین مربوط به اسناد تجاری محسوب می‌شود. بدین معنا که در صورت عدم ثبت چک در این سامانه، چک ماهیت تجاری خود را از دست می‌دهد و دیگر نمی‌توان از مزایای اسناد تجاری مانند ظهرنویسی و انتقال آن به صورت سند تجاری بهره‌برداری کرد. به عبارت دیگر، چک غیر ثبت‌شده تنها یک "سند عادی" است و روابط طرفین باید تحت شمول مقررات عمومی قانون مدنی قرار گیرد، نه قانون تجارت.
۲. عدم امکان ظهرنویسی
یکی از ویژگی‌های اسناد تجاری، امکان ظهرنویسی آن‌ها است. ظهرنویسی به معنای انتقال حقوق و مطالبات از دارنده به شخص دیگری است. اما در صورتی که چک در سامانه صیاد ثبت نشود، امکان ظهرنویسی فیزیکی وجود ندارد. این بدان معناست که چک مذکور نه تنها فاقد وصف تجاری است، بلکه نمی‌تواند به عنوان یک سند انتقالی در چارچوب مقررات قانون تجارت استفاده شود. بنابراین، ظهرنویسی چک‌های ثبت‌نشده مشمول قوانین مربوط به اسناد تجاری نخواهد بود و دارنده نمی‌تواند از این مزایا بهره‌برداری کند.
۳. مطالبه وجه چک بدون گواهی عدم پرداخت
در صورتی که دارنده چک ثبت‌نشده بخواهد وجه چک را از طریق دادخواست مطالبه کند، لازم است توجه داشت که چون این چک به عنوان یک سند عادی محسوب می‌شود، مطالبه وجه آن باید طبق مقررات قانون مدنی صورت گیرد. چنانچه بانک از پرداخت وجه چک و صدور گواهی عدم پرداخت به دلیل عدم ثبت در سامانه صیاد خودداری کند، دارنده چک همچنان می‌تواند وجه چک را از طریق دادگاه و بدون نیاز به گواهی عدم پرداخت مطالبه نماید.
۴. اثرات عدم ثبت چک در سامانه صیاد بر روابط طرفین
در صورت عدم ثبت چک در سامانه صیاد، روابط حقوقی میان صادرکننده و دارنده چک تحت پوشش قوانین مدنی قرار می‌گیرد. از آنجا که چک مذکور از مزایای اسناد تجاری محروم است، تمامی دعاوی مربوط به آن، از جمله مطالبات و انتقالات، باید طبق مقررات عمومی قانون مدنی بررسی و حل و فصل شوند. همچنین، در چنین مواردی، امکان ظهرنویسی چک و اثرات آن برای ظهرنویس نیز منتفی خواهد بود.
چک‌های ثبت‌نشده در سامانه صیاد، به لحاظ قانونی، فاقد وصف تجاری هستند و نمی‌توانند تحت پوشش مقررات مربوط به اسناد تجاری قرار گیرند. از این‌رو، دارنده چک‌های غیرثبت‌شده باید از طریق قوانین مدنی به مطالبه وجه آن بپردازد و از مزایای قانونی مربوط به اسناد تجاری، نظیر ظهرنویسی، محروم می‌شود. بدین ترتیب، چک ثبت‌نشده نه تنها به عنوان یک سند تجاری شناخته نمی‌شود، بلکه به‌طور کلی از مزایای موجود در قانون تجارت بی‌بهره می‌ماند و روابط طرفین باید تحت شمول قانون مدنی قرار گیرد.
نظر شما