لیست سوغات شیراز و ثبت جهانی با شروع فصل مسافرت

شیراز در دوران صفاری، آل‌بویه و زندیه پایتخت ایران بود و همچنین مورد توجه بسیاری از حکومت‌های دیگر مثل صفویان و افشاریان قرار داشت. این اهمیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در کنار تاریخ غنی این منطقه باعث شده‌ که امروز شاهد شهری منحصر به فرد و اصیل باشیم. اصالتی که بارزترین جلوه‌ی آن هنرهای سنتی و صنایع دستی این شهر است. جالب است بدانید در بهمن 1398 شهر شیراز توسط شورای جهانی صنایع دستی به فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی افزوده شد.

امروز هم شیراز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری ایران شناخته می‌شود و با توجه به جاذبه‌های گردشگری فراوان و آب و هوای معتدل، یکی از اصلی‌ترین مقاصد گردشگران داخلی و خارجی است. با توجه به اهمیت و اصالت این شهر زیبا، آشنایی با هنر و صنایع دستی شیراز ضرورت بیشتری پیدا می‌کند. به هر حال گذر اغلب ایرانی‌ها حداقل یک بار به شیراز می‌خورد و آشنایی با صنایع دستی و هنرهای سنتی این شهر مطمئنا لذت خرید و حتی تماشای این آثار را دو چندان می‌کند. در ادامه این مطلب مهم‌ترین صنایع دستی شیراز را معرفی خواهیم کرد.

خاتم‌کاری شیراز

یکی از مهم‌ترین صنایع دستی ایران که بیراه نیست اگر آن را ختم‌کننده تمام هنرها بدانیم، خاتم‌کاری است. خاتم‌کاری یکی از مهم‌ترین صنایع دستی شیراز محسوب می‌شود و قدمت بالایی در این شهر دارد. یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های خاتم‌کاری در ایران مربوط به منبر مسجد جامع عتیق شیراز است که قدمتی بالغ بر هزار سال دارد. خاتم‌کاری شیراز در اغلب دوره‌های تاریخی با استقبال روبه‌رو بوده است. طبق روایتی، تیمور لنگ بعد از بازدید از باغ دلگشای شیراز دستور داد قصری به همین نام در سمرقند ساخته‌ و درهای آن را به خاتم‌کاری مزین کنند.

در دوران حکومت صفویان و زندیان نیز خاتم‌کاری به رشد و تکامل خود ادامه داد و آثار بسیار ارزشمندی در شیراز تولید می‌شد. هرچند که در دوران حکومت قاجار خاتم‌کاری مانند بسیاری از هنرها دچار افول شد اما با روی کار آمدن‌‌ حکومت پهلوی بار دیگر به اوج و شکوفایی خود بازگشت.

خاتم‌کاری هنری است که در آن با کنار هم قرار دادن‌ نوارهای باریکی از جنس چوب، استخوان و فلز، نقوش و طرح‌های هندسی زیبایی ایجاد می‌کنند. هنر خاتم‌کاری دارای بیش از 400 مرحله است و همین موضوع توصیف و تعریف دقیق آن را تقریبا غیرممکن می‌کند.

منبت‌کاری شیراز

منبت‌کاری یکی از محبوب‌ترین هنرها و صنایع دستی در کل دنیاست که در چندین کشور از جمله ایران رونق دارد. در این هنر با کنده‌کاری زمینه، نقش‌های برجسته ایجاد می‌شوند. ریشه کلمه "منبت" به لغت "نبات" برمی‌گردد که به معنی "رویانیده" است. در واقع این نام‌گذاری به این دلیل بوده که برجستگی گل و گیاه بر چوب، سنگ و... مانند روئیدن گیاه بر آن‌ها جلوه می‌کرده است.

نمونه‌ای از قدیمی‌ترین منبت‌کاری‌های ایران یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است. مواد اولیه منبت اغلب چوب است و هر چه این چوب محکم و فشرده‌تر باشد، زیبایی و دوام اثر نهایی بیشتر می‌شود. یکی از مراکز مهم منبت‌کاری در ایران شیراز و شهر آباده در استان فارس است. منبتِ شهر آباده به عنوان هنر اصیل مردمان این شهر به ثبت جهانی نیز رسیده‌ است. شما با اندکی گشت و گذار در بازارهای شیراز می‌توانید نمونه‌های ارزشمندی را از این صنایع دستی زیبا مشاهده کنید.

معرق‌کاری شیراز

در این هنر، قطعات کوچک چوب، کاشی، فلز و... بر اساس طرح و نقش قبلی روی یک سطح می‌چسبند و با کنار هم قرار گرفتن‌ این قطعات تصویر و طرح نهایی ایجاد می‌شود. معرق‌کاری به عنوان یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی در بسیاری از مناطق دنیا مثل میان‌رودان، مصر، امپراطوری روم و... رایج بود. آغاز تکامل معرق‌کاری در ایران به دوران سلجوقی برمی‌گردد. اما این به این معنی نیست که قبل از این دوران خبری از معرق‌کاری در ایران نبوده.  برای مثال در کاوش‌های شهر سوخته واقع در زابل، شانه‌ای پیدا شده که نقش گلی با تکه‌های چوب روی آن اجرا شده است و قدمتی بالغ بر 5000 سال دارد.

اما طی دوران سلجوقیان و دوره‌های پس از آن، این هنر در شهرهای مختلف ایران به رشد و پیشرفت خود ادامه داد و کامل‌تر شد. تا جایی که امروز می‌توانیم آثار معرق‌کاری منحصر به فردی را در بسیاری از شهرهای ایران به خصوص شیراز پیدا کنیم.

قلم‌زنی شیراز

در هنر قلم‌زنی نقوش با استفاده از ضربات چکش به انتهای قلم، بر سطح فلزاتی همچون مس، طلا، نقره و برنج ایجاد می‌شود. قلم‌زنی یکی از صنایع دستی ظریف و ارزشمند ایران است که قدمت آن به زمان سکاها که نژاد آریایی داشتند برمی‌گردد. اما گسترش و رواج این هنر در دوران هخامنشیان بود و سپس در زمان حکومت ساسانیان به اوج خود رسید. قلم‌زنی امروز در شهرهای مختلف ایران با سبک‌ها و نقوش مختلفی تولید و عرضه می‌شود. قلم‌زنی‌ شیراز شامل طرح‌هایی از جمله گل و مرغ، تصاویر شاهنامه و تصاویری از سربازان تخت جمشید است. قلم‌زنی شیراز معمولا روی نقره اجرا می‌شود و می‌توان نمونه‌های بسیار متنوعی از آن را در بازارها و کارگاه‌های قلم‌زنی شیراز پیدا کرد.

میناکاری شیراز

محال است به بازارهای شیراز بروید و ظروف و لوازم میناکاری شده، توجه شما را به خودشان جلب نکنند. میناکاری قدمتی در حدود پنج هزار سال دارد و در بسیاری از شهرهای ایران به خصوص اصفهان و شیراز رایج است. میناکاری به طور خلاصه هنر ایجاد نقوش با استفاده از لعاب و رنگ‌های مخصوص بر سطح طلا، نقره، مس و سفال است. در هنر میناکاری از رنگ‌های گیاهی، معدنی و فلزی مخصوصی استفاده می‌کنند و پرکاربردترین رنگ‌ها شامل لاجوردی، سبز، قرمز، ارغوانی، زرد، فیروزه‌ای، قهوه‌ای، مشکی و طلایی می‌شود. معمولا در زمینه اثر از آبی و سبز استفاده می‌شود و در واقع لغت مینا نیز که به معنای آسمان آبی است اشاره‌ای به همین موضوع دارد.

بشقاب، کاسه و قدح، قاب عکس، گلدان، زیورآلات، جعبه آرایش، قلیان، قلمدان، غلاف خنجر و... نمونه‌هایی از آثار میناکاری هستند که می‌توانید در بازارهای شیراز خریداری کنید. توجه داشتید باشید که یک اثر میناکاری مرغوب دارای ضخامت رنگ یکنواخت، بدون ترک‌خوردگی و فاقد هر گونه ناهمواری است. یک مینای اصیل دارای رقم بوده و نام هنرمند و تاریخ و محل ساخت بر آن حک شده است.

شیشه‌گری شیراز

شیشه‌گری هنری است که در آن با روش‌های گوناگونی به شیشه شکل می‌دهند. این کار پس از حرارت دادن به ماده شیشه و نرم شدن آن انجام می‌شود. با استفاده از این هنر لوازم کاربردی و زینتی مختلفی تولید می‌کنند که بسیاری از نمونه‌های چشم‌نواز آن را می‌توان در شهر شیراز مشاهده کرد. هنر شیشه‌گری قدمتی طولانی در ایران دارد و با توجه به یافته‌های باستان‌شناسی می‌توان مطمئن بود که در زمان هخامنشیان در نقاط مختلفی از ایران رواج داشته است.

البته که قدمت شیشه‌گری در این منطقه به زمانی دورتر می‌رسد. گردنبندی شیشه‌ای متعلق به 2250 سال قبل از میلاد در نواحی شمال غرب ایران کشف شده که این ادعا را ثابت می‌کند. پس از دوران هخامنشیان نیز پیشرفت صنعت شیشه‌گری ادامه داشت تا اینکه در دوران صفوی توجه خاصی به این رشته شد و کارگاه‌هایی در اصفهان و شیراز دایر گشت. امروز هم می‌توان محصولات متنوعی را در بازارهای شیراز یافت که دارای کیفیت و مرغوبیت بالایی هستند.

گلیم بافی شیراز

اگر به دنبال اصیل‌ترین صنایع دستی شیراز باشیم باید برویم سراغ منسوجات و دست‌بافته‌های محبوب و معروف این شهر. گلیم یکی از مهم‌ترین صنایع دستی شیراز است که البته در کل استان فارس تولید می‌شود. این گلیم‌ها اغلب از ابریشم، پشم گوسفند و موی بز تهیه می‌شوند و برای رنگ‌آمیزی این الیاف نیز از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌کنند. مهم‌ترین ویژگی این بافته‌ها مربوط به نقوش به کار رفته در آن‌هاست که به صورت ذهنی و متاثر از فرهنگ و اقلیم و هویت مردمان این منطقه بر گلیم‌ها نقش می‌بندد. یکی از مرغوب‌ترین نمونه‌های این محصولات، بافته‌های اصیل ایل قشقایی است که از نظر طرح و رنگ و بافت از کیفیت بسیار بالایی برخوردارند.

در گذشته از گلیم به عنوان زیرانداز، کف‌پوش، روانداز، پادری، خورجین و... استفاده می‌کردند و حالا هم به عنوان یکی از زیباترین عناصر دکوراسیون داخلی در خانه‌ها و محیط‌های کاری قرار می‌گیرد. اگر گذرتان به شیراز خورد، حتما سراغی از گلیم‌های دستباف و اصیل این شهر بگیرید و با خرید این محصولات با یک تیر دو نشان بزنید. یعنی هم به رونق صنایع دستی کمک کنید و هم فضایی گرم و اصیل و صمیمی به خانه خودتان بدهید. همین حالا که ما از انواع عناصر غربی در دکوراسیون داخلی خود استفاده می‌کنیم، بسیاری از غربی‌ها شیفته به کار بردن دست‌بافته‌ها و المان‌های شرقی در دکوراسیون منازل خود هستند. مطمئن باشید با کمی خلاقیت و هوشمندی می‌توانید فضایی تلفیقی و منحصر به فرد در خانه خود ایجاد کنید.

گبه بافی شیراز

گبه یکی از انواع فرش ایرانی است که عمدتا توسط عشایر لر و قشقایی بافته‌ می‌شود. تفاوت گبه با سایر دستبافته‌های ایرانی در پرزهای بلند و ضخامت بیشتر آن است. همین موضوع نرمی و لطافت گبه را دو چندان می‌کند و به همین دلیل نیز اغلب به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بافت گبه‌های مرغوب از الیاف طبیعی استفاده شده‌ و رنگ‌آمیزی این الیاف نیز با رنگ‌های طبیعی صورت گرفته‌ است. البته امروز به دلیل کاهش قیمت و افزایش سرعت بافت، گبه‌ها را در کارخانه‌جات و با الیاف و رنگ‌های مصنوعی نیز تولید می‌کنند.

نقوش پرکاربرد در گبه‌های شیراز اغلب متاثر از محیط اطراف و فرهنگ و اقلیم منطقه هستند و پیوند عمیقی با زندگی روزمره بافندگان دارند. این نقوش شامل طرح‌های هندسی، جانوری و گیاهی می‌شوند که هر کدام کیفیت‌ها و خصوصیات خاص خود را دارد. امروز نقوش مورد استفاده در گبه‌ها در پاسخ به نیاز بازار از تنوع بیشتری برخوردار است و می‌توان نمونه‌های متفاوتی را در بازارهای شیراز مشاهده کرد. گبه نیز یکی از زیباترین بافته‌هایی است که می‌تواند نقش تاثیرگذاری در دکوراسیون داخلی منازل داشته باشد.

بوریابافی شیراز

بوریا یکی از مهم‌ترین صنایع دستی مناطق جنوبی ایران بوده و به عنوان یکی از 27 میراث فرهنگی و معنوی ایرانی که در یونسکو ثبت شده‌ از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بوریابافی قدمتی دیرینه دارد و حتی از صنعت پارچه‌بافی نیز قدیمی‌تر است. طبق یافته‌های موجود، بوریا اولین زیراندازی است که بشر برای در امان ماندن از سختی و سرمای زمین از آن استفاده کرده است. بوریابافی در نقاط مختلفی از ایران مثل فارس، سیستان و بلوچستان، خوزستان و همینطور گیلان، گلستان، مازندران و... رواج دارد. اما بوریابافی شهر زرقان در استان فارس قدمتی بالغ بر 8 هزار سال دارد و در سازمان یونسکو نیز به ثبت رسیده‌ است.

با این پیشینه و سابقه طولانی و درخشان می‌توان از بابت کیفیت و مرغوبیت بوریاهای استان فارس و شهر شیراز خاطر جمع بود. بوریا اغلب به عنوان پوشش سقف خانه‌ها و زیرانداز مورد استفاده قرار می‌گیرد. مواد اولیه‌ این صنعت از نی‌زارها و درختان نخل تهیه شده‌ و با زحمت و دقت بالای بوریا باف محصول نهایی آماده می‌شود.

منبع: https://yazdmemento.com/