زندگی دیجیتال در حصاری مبهم!

نمایشگاه بین‌المللی تلکام ۱۴۰۲ از امروز شنبه ۲ دی ماه  ۱۴۰۲ به مدت ۳ روز و در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران  در حالی  میزبان ۱۵۵ شرکت داخلی و ۶ شرکت خارجی و بیش از ۸۰ مهمان خارجی و هزاران علاقه مند به صنایع مخابراتی و اطلاع رسانی است که همچنان سایه سنگین فیلتر شکن های پولی، بلاتکلیفی قانونی و مقررات محدود کننده بر سر فعالان این حوزه سنگینی می کند.

 فعالان این عرصه در حصاری نامرئی گرفتار آمده اند اما همچنان تلاش می کنند تا به حیات خود ادامه دهند و امید دارند زمانی با رفع این محدودیت ها و بهبود محیط کسب و کار، هم موفقیت خود را رقم بزنند و هم نقش موثری را در تولید ناخالص ملی کشورشان ایفا کنند.

 این نمایشگاه که با شعار تحول دیجیتال و اتصال پذیری  برگزار می شود در حالی امید به آینده و اتصال پذیری دارد که هم حوزه مقررات و قوانین دچار خلاء ها و محدود کننده های زیادی است و قرار است سند اقتصاد دیجیتال در شش ماه اول سال تدوین شود و هم  این که دسترسی به نرم افزار ها و سخت افزار ها مورد نیاز گرفتار تحریم های خارجی و البته تحریم های بزرگتری مانند فیلتر شکن هستند!

نمایشگاه تلکام  با شعار تحول دیجیتال و اتصال پذیری  برگزار می شود در حالی  که هم حوزه مقررات و قوانین دچار خلاء ها و محدود کننده های زیادی است و قرار است سند اقتصاد دیجیتال در شش ماه اول سال تدوین شود و هم  این که دسترسی به نرم افزار ها و سخت افزار ها مورد نیاز گرفتار تحریم های خارجی و البته تحریم های بزرگتری مانند فیلتر شکن هستند!

والدین ترسو و زندگی در حصار!

 چند روز پیش بود که صداوسیما یکی از سلبریتی های اینستاگرام را برای جلب مخاطب به استودیوی شبکه ۳ برده بود و با واکنش بسیار زیادی از سوی مخاطبان فیلتر شده مواجه شد و روز گذشته نیز خبری از وزیر ارتباطات  منتشر شد که گفته بود: برای  رفع فیلتر گوگل پلی ( مرجع دانلود نرم افزارهای گوشی های اندروید)  دوبار اقدام کرده و به در بسته خورده است!

 پارادوکس هایی که  نشان می دهد مسئولان، زندگی در حصار و خود تحریمی با فیلتر را بر آثار متعدد و مفید بهره گیری از تکنولوژی و فناوری اطلاعات را ترجیح می دهند و بیشتر نقش والدین محتاطی را ایفا می کنند که فرزندانشان به جای کار و حضور در اجتماع از ترس خطرات جامعه در حبس خانگی نگه می دارند و هزینه خورد و خوراک آنها را هم می دهند.

مسئولان، زندگی در حصار و خود تحریمی با فیلتر را بر آثار متعدد و مفید بهره گیری از تکنولوژی و فناوری اطلاعات را ترجیح می دهند و بیشتر نقش والدین محتاطی را ایفا می کنند که فرزندانشان به جای کار و حضور در اجتماع از ترس خطرات جامعه در حبس خانگی نگه می دارند و هزینه خورد و خوراک آنها را هم می دهند

ابهام در قوانین و مقررات و مدیران ترسو و ناآگاه

 بازاریابی دیجیتال، اقتصاد دیجیتال، هوش مصنوعی و… واژه هایی هستند که چند سالی است به طور جدی به ادبیات فضای کسب و کار و اقتصاد وارد شده و اقتصاد را به ویژه در دوران سخت همه گیری کرونا  متحول کردند اما نه تنها این تحولات با اعمال فیلتر متوقف شد  بلکه قابل قیاس با تغییرات جهانی و حتی در کشورهای اطراف ما نیست و هنوز تکلیف ما به خوبی روشن نبوده و از این رو پیشتازان فعال در این عرصه بیش  از پیش به فکر مهاجرت هستند.

سعید روئین تن کارشناس حوزه فناوری اطلاعات در این باره به عصر اقتصاد می گوید: بودجه ۱۴۰۳ نشان می دهد که امروز کشور درگیر مسایل بسیار سختی مانند کسری بودجه و ناترازی انرژی است.

 وی ادامه می دهد: مسئولان در تمام کشورها برای این معضلات بر سه موضوع افزایش تولید، افزایش بهره وری و کاهش مصرف انرژی تاکید می کنند اما آنچه مسئولان ما کمتر به آن توجه دارند، نقش فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال در رفع این مشکل است.

وی با بیان این که امروز مسئولان ما نگاه حفاظتی را با نگاه امنیتی اشتباه گرفتند در حالی که نگاه امنیتی هم با تجاربی چون تجربه هک پمپ بنزین ها عاری از اشتباه نیست، گفت: همان طور که  از ترس این که چاقو ممکن است آسیب زا باشد، نمی توان آن به طور کلی از دسترس افراد خارج کرد و منکر فواید آن شد، فناوری اطلاعات نیز چنین حکمی دارد.

وی با اشاره به سهم پایین  فناوری اطلاعات در تولید ناخالص ملی به رغم وجود جوانان مستعد و با سواد، گفت: کرونا به عنوان یک کاتالیزور در تمام جهان نقش آفرینی کرد و در ایران نیز بسیاری از کم کاری های صدا و سیما و حتی حوزه توزیع کالاها را در کشور پوشش داد و امروز می توان مدعی شد وی او دی هایی مانند فیلیمو و نماوآ و… بخش سرگرمی را تقریبا در اختیار خود گرفته اند ونه تنها بار سنگینی را از دوش حاکمیت برداشته اند بلکه برای دولت ها هم درآمد زا هستند.

وی ادامه داد: حتی فروشگاه های مجازی نقش مهمی در ساماندهی قیمت ها، کاهش هزینه حمل ونقل ایفا کرده اند اما این موارد تنها بخش کوچکی دستاوردهای فناوری اطلاعات است.

متاسفانه باید اذعان کرد که حداقل ۸ سال از تدوین سند اقتصاد دیجیتال از کشورهای همسایه همچون امارات عقب هستیم و در حالی که قرار است بر اساس تکلیف برنامه هفتم  توسعه در شش ماهه اول سال ۱۴۰۳ سند اقتصاد دیجیتال سند راهبرد جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی  تدوین شود

۸ سال عقب ماندگی در تدوین سند اقتصاد دیجیتال

  متاسفانه باید اذعان کرد که حداقل ۸ سال از تدوین سند اقتصاد دیجیتال از کشورهای همسایه همچون امارات عقب هستیم و در حالی که قرار است بر اساس تکلیف برنامه هفتم  توسعه در شش ماهه اول سال ۱۴۰۳ سند اقتصاد دیجیتال سند راهبرد جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی  تدوین شود، دبی با شعار شهر هوشمند و تدوین سند اقتصاد دیجیتال  به شکارچی متخصصان ایران در حوزه فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال بدل شده و کار به جایی رسیده که چندی پیش نیز رئیسی از مهاجرت نیروی های نخبه گلایه کرد و آنها را متهم به مهاجرت به خاطر پول بیشتر و بی توجه به ملی گرایی کرد.

در حالی که  چندی پیش پیش بود که  قائم مقام ستاد اقتصاد دیجیتال معاونت علمی فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری  اعتراف کرد که حوزه اقتصاد دیجیتال دچار ابهام است!

در حالی که از سه سال گذشته  کانادا و امارات طرح های جذابی برای نیروهای متخصص ما اهم از اقامت های دائمی واقامت ۱۰ ساله طلایی قابل تمدید طراحی کرده اند ما تازه به دنبال تدوین سند اقتصاد دیجیتال هستیم و در سوی دیگر فعالان این عرصه نیز بیش از آنکه وقت خود را صرف پروژه های تخصصی کند، صرف گذر امن از فیلترها و دسترسی به زیر ساخت های بدیهی یعنی اینترنت امن و نرم افزارهای به روز شده می کنند.

 از این رو است که در بسیاری از بخش های مختلف فناوری اطلاعات و صنایع مخابراتی جهان شما می توانید افراد متخصص و خوشنام ایرانی را ببینید در حالی که حتی معاونین وزیر ارتباطات و فعالان این عرصه در داخل دائما در ابراز نگرانی از مهاجرت نخبگان هستند!

بی توجهی به نسل زد Z  که تشنه اطلاعات است و همه چیز را از درون گوشی خود جستجو می کند، ارمغانی جز عمق بخشی به کدورت ها و قهر بیشتر این نسل با بدنه حاکمیت ندارد. و لذا باید همه مسئولان بدانند که « پاک کردن صورت مساله، حل مساله نیست»!

در حالی که از سه سال گذشته  کانادا و امارات طرح های جذابی برای نیروهای متخصص ما اهم از اقامت های دائمی واقامت ۱۰ ساله طلایی قابل تمدید طراحی کرده اند ما تازه به دنبال تدوین سند اقتصاد دیجیتال هستیم و در سوی دیگر فعالان این عرصه نیز بیش از آنکه وقت خود را صرف پروژه های تخصصی کند، صرف گذر امن از فیلترها و دسترسی به زیر ساخت های بدیهی یعنی اینترنت امن و نرم افزارهای به روز شده می کنند

کشورهای خاورمیانه سالها است که  بذر اقتصاد دیجیتالی خود را کاشته‌اند و شرکت ریسایدر در گزارشی مدعی شده که رشد اقتصاد دیجیتال در منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) تا سال ۲۰۳۰ به ۴۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید. بنا بر این گزارش، در سال‌های آینده اقتصاد دیجیتال این منطقه دچار تغییرات ساختاری قابل توجهی خواهد شد. فناوری آموزش (EdTech) و فناوری سلامت (HealthTech) با پیشرفت ۱۰‌برابری خود مهم‌ترین حوزه‌های اقتصاد دیجیتال این منطقه خواهند بود. پیش‌بینی می‌شود ارزش مالی این دو بخش تا سال ۲۰۳۰، از مقدار کنونی خود (۲میلیارد دلار) به ۲۰میلیارد دلار برسند.

همچنین طبق اعلام بانک جهانی، دیجیتالی‌سازی اقتصاد در خاورمیانه و شمال آفریقا می‌تواند طی ۳۰ سال سرانه تولید ناخالص داخلی را حداقل ۴۶درصد افزایش دهد و در بلندمدت سودی معادل ۱.۶تریلیون دلار تولید کند.

اتاق بازرگانی متحول یا درگیر دعوا

اتاق بازرگانی دوبی دو سال پیش در اقدامی تحول خواهانه فعالیت هایش را به دو بخش مجزای تجارت خارجی و اقتصاد دیجیتال تقسیم کرد و این نهاد اعلام کرد که حجم اقتصاد دیجیتال امارات تا سال ۲۰۳۱ به بالای ۱۴۰ میلیارد دلار خواهد رسید

سهم این بخش از درآمد ناخالص ملی امارات از ۹ درصد به بالای ۲۰ درصد در سال ۲۰۳۱ افزایش خواهد یافت. این در حالی است که اتاق بازرگانی ایران از ابتدای امسال همچنان درگیر دعوای ماندن و رفتن رئیس اتاق است و بدیهی است که اتاق در تحولات این چنینی نمی تواند نقش آفرینی کند و اساسا دولت تصیم گیر ای بسا مخالف نظرات انها عمل کند!

 در مقابل دولت امارات اعلام کرده که تا سال ۲۰۳۰، این کشور به هاب اصلی مبادلات رمزارزها و دیگر دارایی های دیجیتال تبدیل خواهد شد و حتی در رونمایی از«  ۱۰ اصل مهم  در راهبرد ۵۰ پروژه» خود اصل هفتم خود را به این موضوع اختصاص داد که «برتری دیجیتال، فنی و علمی امارات مرزهای توسعه و اقتصادی آن را مشخص خواهد کرد»!

دولت امارات از سال ۲۰۱۴ که استراتژی شهر هوشمند دبی را اجرا کرد، تاکنون برنامه‌های متعددی را برای تبدیل دبی به یک شهر هوشمند ترتیب دیده است. از میان آن‌ها می‌توان به استراتژی داده‌های دبی، دبی ۱۰X، دبی هوشمند ۲۰۲۱، ‌استراتژی بلاکچین دبی و پلتفرم Dubai Pulse اشاره کرد.

دولت امارات در جهت استراتژی بلندمدت خود در زمینه هوش مصنوعی در سال ۲۰۱۷، وزارتخانه هوش مصنوعی را تأسیس کرد که هدف اصلی آن پیاده‌سازی فناوری هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف به‌ویژه آموزش‌وپرورش است. همچنین استراتژی اینترنت اشیاء دبی نیز برای فراهم کردن یک اکوسیستم پیشرفته برای تحول این شهر به یک شهر هوشمند اهمیت زیادی دارد.

استارتاپ‌های فناوری پیشرفته واقع در دبی موفق شده‌اند در سال ۲۰۲۰ در طی ۳۱ مورد سرمایه‌گذاری، ۲.۳۶میلیارد دینار امارات سرمایه مستقیم خارجی جذب کنند.

در سال ۲۰۲۱ دولت این کشور اعلام کرد ۱۰۰ هزار ویزای طلایی ده‌ساله برای استخدام بهترین برنامه‌نویس‌‌ها از سراسر جهان صادر خواهد کرد. دولت الکترونیک و بدون کاغذ خود را راه اندازی کرده است و فعالان کار از راه دور که عمدتا در حوزه فناوری اطلاعات فعال هستند دبی را محل مناسبی برای این موضوع می دانند که تمام زیرساخت های لازم اعم از سرعت اینترنت را برای آنها فراهم کرده است.

عربستان سعودی نیز با سرعت به سمت حاکمیت دیجیتال حرکت می‌کند. در حالی که عربستان حدود ۱۶ درصد از ذخایر نفتی کشف‌شده در جهان را در اختیار دارد، در سال ۲۰۱۶  محمد بن سلمان از چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان رونمایی کرد که یک چارچوب استراتژیک برای کاهش وابستگی عربستان به نفت، متنوع‌سازی اقتصاد و توسعه خدمات دولتی مانند آموزش، زیرساخت، سرگرمی و گردشگری است. این کشور در سال ۲۰۱۹ اجرای استراتژی ملی بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات ۲۰۲۳ خود را آغاز کرد.

سپس در سال ۲۰۲۰ استراتژی امنیت سایبری ملی و استراتژی ملی داده‌ها و هوش مصنوعی را اجرا کرد. پس از آن در سال ۲۰۲۱ این کشور چارچوب‌های قانونی دولت الکترونیک و توسعه مدیریت دولت دیجیتال (DGA) را اجرا کرد. اکنون خدمات دولت الکترونیک عربستان سعودی به ۶هزار عنوان می‌رسد که به طور سالانه ۳میلیارد تراکنش انجام می‌دهد. در گزارش EDGI سازمان ملل، عربستان رتبه ۴۳ را به‌دست آورد.

 فیلتر شکن چه برسر اینستاگرام آورد؟

فارغ از بی توجهی و کم کاری در حوزه تحولات دیجیتال در اقتصاد و پیشتازی مردم در این حوزه نسبت به مسئولان، طبق یک پژوهش درباره اینستاگرام که دقیقا پس از یکسال از  زمان اعمال فیلتر انجام شده؛ نشان می دهد که عملا اعمال فیلتر با هزینه های روانی، افزایش شکاف حاکمیت و مردم، افزایش هزینه های اتصال به شبکه های مجازی، بی فایده و کم اثر بوده است و تنها جیب فعالان در حوزه فیلترشکن را پر کرده است؛ به نحوی که افزایش تعداد صفحه‌های پرمخاطب ایرانی اینستاگرام( با بیش از ۵۰۰ هزار فالور) نه تنها ادامه پیدا کرده بلکه برای اولین‌بار شتاب مثبت به خود گرفته و با ۲۱ درصد رشد نسبت به سال گذشته، به عدد ۳۲۱۲ رسیده است.

چهارمین گزارش تحلیلی سالیانه پیرامون روندهای تغییر در اینستاگرام ایرانی از پاییز ۱۳۹۸ تا پاییز ۱۴۰۲ توسط ابوالفضل حاجی‌زادگان پژوهشگر اجتماعی نشان می دهد که مردم ناراحت تر و افسرده تر و در عین حال علاقه مند تر به آموزش و کسب و کار شده اند.

به نحوی که سهم صفحه‌های «طنز و سرگرمی» در ادامه‌ روند نزولی پیشین‌اش، در پاییز سال جاری به ۲۷ درصد کاهش پیدا کرده است. سهم این صفحه‌ها در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ به‌ترتیب ۳۳ و ۳۰ درصد از کل صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی بوده است.

صفحه‌های «آموزشی» و صفحه‌های «کسب‌وکار» موفق شده‌اند به روند افزایشی خود ادامه دهند. در حالی که در سال ۱۳۹۸، تنها ۵ درصد از صفحه‌های پرمخاطب ایرانی در اینستاگرام، محتوای آموزشی منتشر می‌کرده‌اند، با افزایش تدریجی اقبال کاربران اینستاگرام به این صفحه‌ها، این نسبت در پاییز سال ۱۴۰۲ به ۱۶ درصد رسیده است. همچنین در حالی که در سال ۹۸، تنها ۲ درصد از صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی را صفحه‌های «کسب‌وکار» تشکیل می‌دادند، این نسبت در سال جاری به ۱۱ درصد افزایش پیدا کرده است.

ظهور صفحه‌های «احساسی» که غالباً احساسات منفی انسان‌ها (مانند شکست‌های عاطفی، تنهایی، دلخوری، غم و…) را بازنمایی می‌کنند علاقه مندان ایرانی بیشتری پیدا کرده و در حالی که  صفحه‌های احساسی هیچ سهمی در بین صفحه‌های پرمخاطب ایرانی اینستاگرام نداشته‌اند، در پاییز ۱۴۰۲ این صفحه‌ها ۲/۴ درصد از صفحه‌های پرمخاطب را به خود اختصاص داده و بالاتر از صفحه‌های سیاسی قرار گرفته‌اند.

در خلاصه این گزارش آمده است: با وجود اینکه «ابتذال» شبکه‌های اجتماعی آنلاین، دستاویزی همیشگی برای محدود کردن دسترسی شهروندان به این پلتفرم‌ها بوده است، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سهم صفحه‌های پورنوگرافی کماکان به‌طور معناداری رو به کاهش است. در حالی که در سال ۱۳۹۸، ۹ درصد از صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی، محتواهای پورنوگرافی منتشر می‌کرده‌اند، این نسبت در سال ۱۴۰۲ به ۱/۲ درصد رسیده است.

همچنین نکته مهم دیگری که در این گزارش آمده است توزیع جغرافیایی صفحه‌های پرمخاطب، بعد از تغییری معنادار در فاصله‌ی سال‌های ۹۸ تا ۹۹، تاکنون تغییر محسوسی نداشته است. از هر پنج صفحه‌ی پرمخاطب فعال ایرانی در اینستاگرام، چهار موردشان در داخل ایران هستند که به این معنا است که اثر گذاری بر مخاطبان بیشتر در چارچوب مرزهای ایران بوده و نه تنها میتوان بدون فیلتر از آن محافظت کرد بلکه در جذب افراد خارج نشین و فارسی زبان نیز موفق بود.

اکنون باید دید با وجود این وضعیت اقتصاد و نا ترازی های انرژی  نباید بار دیگر در حوزه اقتصاد دیجیتال و فیلتر شکن و…تجدید نظر کرد و به جای نگاه امنیتی صرف، به دنبال نگاهی اقتصاد دیجیتالی بود که هم آورده اقتصادی خوبی خواهد داشت و هم نرخ استهلاک روانی، اجتماعی و اقتصادی آن کم باشد!

شاید باید رئیس جمهور محترم به جای تحریک ملی گرایی در میان نخبگان و گلایه از کاهش علاقه نخبگان به وطن ، میزان علاقه مسئولان به ایران و ایرانی و همچنین دانش اقتصاد دیجیتال آنها را بالا ببرد. ای کاش تخصصی تلکام امسال به این موضوعات تحریم های خارجی و تحریم های داخلی و نقش افزایش دانش اقتصاد دیجیتال در بین مسئول بیشتر بپردازد!