از سلسله یادداشت های چراغ اقتصاد؛ چراغ سی و نهم
نقش شهردار تهران در اقتصاد
پدرام باقرنژاد _ روزنامه نگار و کارشناس ارشد مدیریت
شهرداری تهران با مسئولیت‌های گسترده و چالش‌های متنوع، نقش کلیدی در مدیریت اقتصادی کلان‌شهر تهران و به طبع تاثیر قابل‌توجهی در اقتصاد ملی دارد. در نتیجه شهردار پایتخت، به‌عنوان عالی‌ترین مدیر اقتصاد شهری در کلان‌شهر تهران و مهم‌ترین شهردار در کل کشور می‌تواند نقشی بسیار موثر و غیرقابل انکار، در اقتصاد ملی ایفا کند.
تهران با جمعیت چندمیلیونی و مشکلاتی مانند ترافیک سنگین، آلودگی هوا و توسعه ناپایدار، به‌عنوان پایتخت و یکی از مهم‌ترین مراکز اقتصادی و فرهنگی کشور، نیازمند مدیریتی دانا، هوشمند، عملگرا وکارآمد است. از این‌رو شهردار تهران به‌عنوان مدیر ارشد اقتصادی این کلان‌شهر باید توانمند بوده و بتواند از تمامی منابع موجود و فرصت‌های ممکن به بهترین شکل بهره‌برداری و استفاده کند.
نویسنده «چراغ اقتصاد» چراغ راه تحول و توسعه فردای ایران، در این یادداشت به بررسی منابع درآمدی، چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی شهرداری تهران پرداخته و در نهایت نگاه مقایسه‌ای داشته بین آنچه در کلان‌شهر تهران با آن روبه‌رو هستیم و تجارب موفق بین‌المللی و در پایان هم راهکارهایی برای بهبود مدیریت شهری این کلان‌شهر ارائه شده است.
برخی از منابع درآمدی شهرداری تهران
- درآمدهای حاصل از بانکداری
بانک شهر متعلق به شهرداری تهران است و یک منبع درآمدی مهم برای شهرداری این کلان‌شهر به‌شمار می‌رود. این بانک با ارائه انواع خدمات مالی از جمله تخصیص وام و تسهیلات به پروژه‌های شهری، نقش کلیدی در تأمین مالی پروژه‌های مربوط به توسعه زیرساخت‌ها و بهبود خدمات عمومی ایفا می‌کند. درآمدهای این بخش شامل کارمزدها، سودهای بانکی و هزینه خدمات مالی است که به‌طور مستقیم منجر به افزایش منابع مالی شهرداری می‌شود. بهره‌برداری مؤثر از این درآمدها و همچنین تعامل با دیگر نهادهای مالی می‌تواند به تقویت وضعیت مالی شهرداری و اجرای پروژه‌های بزرگ شهری کمک کند.
- درآمدهای حاصل از ردیف بودجه دولت
درآمدهای حاصل از بودجه دولتی، یکی دیگر از منابع اصلی برای شهرداری تهران است. این درآمدها معمولا به تأمین مالی پروژه‌های عمرانی و توسعه زیرساخت‌های شهری اختصاص می‌یابد. با توجه به احتمال تغییر در سیاست‌های مالی دولت و همچنین وجود محدودیت‌های بودجه‌ای، شهرداری باید به‌طور مستمر با دولت در ارتباط باشد تا بتواند از منابع تخصیص‌یافته به‌طور بهینه بهره‌برداری کند. مدیریت درست این منابع و تأمین مالی پروژه‌های اولویت‌دار می‌تواند به بهبود کیفیت خدمات شهری و تحقق اهداف توسعه‌ای کمک کند.
- درآمدهای حاصل از ساخت‌وساز و تراکم‌فروشی
درآمدهای حاصل از ساخت‌وساز و فروش تراکم به‌عنوان یکی دیگر از منابع اصلی تامین مالی شهرداری تهران شناخته می‌شود. با توجه به رشد جمعیت کشور و نیاز به توسعه مسکن، این درآمدها سهم قابل‌توجهی در تأمین منابع مالی شهرداری دارند. با این حال، هزینه‌کرد نادرست این منابع می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند افزایش تراکم جمعیت در یک منطقه و تخریب محیط‌زیست شود. برای مصرف بهینه منابع این بخش حرکت اصولی در مسیر توسعه پایدار و حفظ تعادل بین توسعه شهری و محیط‌زیست، ضروری است. در این زمینه می‌توان به تجربه موفق نیویورک در مدیریت تراکم‌فروشی و توسعه زیرساخت‌های شهری اشاره کرد.
- درآمدهای حاصل از فعالیت‌های ملکی و شرکت‌های کارگزاری
درآمدهای حاصل از فعالیت‌های ملکی و شرکت‌های کارگزاری شامل اجاره، فروش و مدیریت املاک، به شهرداری تعلق دارد. این منابع درآمدی می‌توانند به‌طور مستقیم به تأمین مالی پروژه‌های شهری کمک کنند. مدیریت مؤثر درآمدهای این بخش و استفاده بهینه از آنها، مانند اجاره‌دادن فضاهای تجاری و اداری می‌تواند به افزایش درآمد شهرداری و بهبود وضعیت مالی آن کمک کند.
- درآمدهای حاصل از مشارکت در ساخت‌وسازهای مسکونی، اداری، تجاری و...
مشارکت در پروژه‌های مختلف ساخت‌وساز، یک منبع درآمدی دیگر برای شهرداری است. این مشارکت‌ها شامل همکاری با بخش‌های خصوصی و عمومی در پروژه‌های توسعه شهری است که می‌تواند به تأمین منابع مالی و اجرای پروژه‌های بزرگ کمک کند. مدیریت مؤثر این‌گونه مشارکت‌ها و تضمین شفافیت و کارآیی در قراردادها و توافقات می‌تواند به موفقیت بیشتر پروژه‌ها و افزایش درآمد شهرداری منجر شود.
- درآمدهای حاصل از تبدیل کاربری اراضی در اختیار و تهاتر، فروش، ساخت یا مشارکت
تبدیل کاربری اراضی و تهاتر آنها، یک منبع درآمدی دیگر برای شهرداری تهران محسوب می‌شود. این بخش شامل درآمدهای حاصل از تغییر کاربری اراضی و فروش آنها، یا مشارکت در پروژه‌های ساخت‌وساز است که می‌تواند به افزایش درآمدهای شهرداری و بهبود وضعیت مالی آن کمک کند. با این حال، مدیریت این فرآیندها باید با دقت و براساس برنامه‌های توسعه شهری انجام شود تا از بروز مشکلاتی مانند افزایش تراکم جمعیت و تخریب محیط‌زیست جلوگیری شود.
- درآمدهای حاصل از نصب تابلوهای مغازه‌داران و صنوف
درآمدهای حاصل از تابلوهای مغازه‌داران و صنوف شامل عوارض و هزینه‌های مربوط به نصب و استفاده از تابلوهای تبلیغاتی در سطح شهر است. این درآمدها می‌تواند به‌طور مستقیم منابع مالی شهرداری را افزایش دهد. مدیریت مؤثر این بخش و نظارت بر نصب تابلوها، به‌گونه‌ای که با اصول زیباسازی شهری و قوانین مربوطه هم هماهنگ باشد، ضروری است.
- درآمدهای حاصل از انواع فرصت‌ها ، تابلوها و احجام تبلیغاتی شهری
درآمدهای حاصل از تبلیغات شهری شامل بیلبوردها و تابلوهای تبلیغاتی، بدنه اتوبوس‌های شهری و مترو و...، یکی از منابع مالی مهم برای شهرداری تهران است. فضاهای تبلیغاتی شهر تهران به‌دلیل حجم بالای تردد، ارزش بالایی دارند. مدیریت بهینه و توسعه این بخش از طریق جذب شرکت‌های تبلیغاتی و ارائه خدمات متنوع‌تر می‌تواند به افزایش درآمد شهرداری کمک کند. به‌عنوان نمونه در شهرهایی مانند نیویورک و دبی، تبلیغات دیجیتال و نمایشگرهای LED در مناطق پرتردد، منابع اصلی درآمد شهرداری هستند.
- درآمدهای حاصل از اماکن استیجاری عمومی، پاساژها، شهرکتاب‌ها، فرهنگسراها و سرای‌محله‌ها
درآمدهای حاصل از اجاره اماکن عمومی از جمله پاساژها، شهرکتاب‌ها، فرهنگسراها و سراهای محله نیز از جمله منابع تامین مالی شهرداری هستند. این منابع درآمدی می‌توانند به‌طور مستقیم به تأمین مالی پروژه‌های شهری و بهبود خدمات عمومی کمک کنند. گفتنی است مدیریت مؤثر و بهینه‌سازی استفاده از این اماکن برای جذب مستأجران و تأمین درآمد پایدار، ضروری است.
- درآمدهای حاصل از وصول انواع عوارض شهری از شهروندان
عوارض شهری شامل عوارض نوسازی، عوارض خدمات شهری و سایر عوارض‌ها، منابعی هستند که به‌طور مستقیم به افزایش درآمدهای شهرداری کمک می‌کنند. مدیریت مؤثر در وصول این عوارض و ایجاد سازوکارهای شفاف و منصفانه برای جمع‌آوری آنها می‌تواند به افزایش درآمد شهرداری و بهبود وضعیت مالی آن کمک کند.
- درآمدهای حاصل از حمل‌ونقل شهری
مترو و بی‌آرتی
حمل‌ونقل عمومی در تهران، شامل بی‌آرتی و مترو، نقشی کلیدی در جابجایی روزانه میلیون‌ها نفر دارد و منبع درآمد قابل‌توجهی برای شهرداری تهران محسوب می‌شود. درآمدهای این بخش از فروش بلیت، تبلیغات در ایستگاه‌ها و واگن‌ها و اجاره فضاهای تجاری در ایستگاه‌های مترو به‌دست می‌آید. برای افزایش درآمدهای این بخش باید ظرفیت خطوط مترو و بی‌آرتی افزایش یابد و از فناوری‌های نوین مانند بلیت‌های الکترونیکی و سیستم‌های پرداخت آنلاین استفاده شود. موفقیت در مدیریت پرداخت‌های الکترونیکی سیستم Oyster لندن، می‌تواند الگویی برای شهر تهران باشد.
تاکسیرانی و خدمات حمل‌ونقل خصوصی
تاکسیرانی و خدمات حمل‌ونقل خصوصی نیز منابع درآمدی دیگری برای شهرداری تهران هستند. هزینه صدور مجوز، دریافت عوارض و اخذ مالیات از جمله درآمدهای این بخش‌ها برای شهرداری تهران است. تقویت سیستم‌های نظارتی و اعمال دقیق‌تر قوانین می‌تواند درآمدهای این بخش را افزایش دهد. شهرهایی نظیر نیویورک با استفاده از سیستم‌های مدرن و نظارتی توانسته‌اند به بهبود و افزایش درآمدهای حمل‌ونقل خصوصی دست یابند.
درآمدهای حاصل از مدیریت پسماند
مدیریت پسماند یکی از بخش‌های کلیدی در مدیریت شهری است و به‌طور سنتی منبع درآمد مهمی محسوب می‌شود. شهرداری تهران از طریق دریافت عوارض پسماند، فروش مواد بازیافتی و تولید انرژی از زباله‌ها درآمدزایی می‌کند. تجربه موفق شهرهایی مانند استکهلم که با ایجاد سیستم‌های پیشرفته بازیافت و استفاده از پسماندها برای تولید انرژی، به نتایج مثبت دست یافته‌اند می‌تواند برای تهران مفید باشد. بهبود زیرساخت‌های مدیریت پسماند، افزایش بازیافت و استفاده بهینه از پسماندهای ارگانیک برای تولید انرژی، به افزایش درآمد و بهبود وضعیت محیط‌زیستی تهران کمک می‌کند.
-درآمدهای‌حاصل از طرح‌های ترافیکی و جریمه‌های تخلفات ترافیکی
جریمه‌های ترافیکی
جریمه‌های ترافیکی ابزار مؤثری در کنترل و کاهش تخلفات و همچنین منبع درآمدی برای شهرداری هستند. استفاده از سیستم‌های الکترونیکی برای ثبت و وصول جریمه‌ها می‌تواند به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های اجرایی کمک کند. لندن با استفاده از سیستم‌های هوشمند برای ثبت تخلفات توانسته به کاهش تخلفات و افزایش درآمدهای جریمه‌ای دست یابد.
درآمدهای حاصل از فروش سالانه و روزانه طرح‌های ترافیکی و طرح زوج و فرد
طرح‌های ترافیکی و طرح زوج و فرد ابزارهای مهم مدیریت ترافیک و منابع درآمدی برای شهرداری هستند. درآمدهای ناشی از فروش مجوزهای عبور، عوارض تردد، و جریمه‌های نقض قوانین ترافیکی از جمله منابع این بخش‌اند. توسعه زیرساخت‌های نظارتی الکترونیکی و استفاده از دوربین‌های مداربسته برای ثبت تخلفات می‌تواند به افزایش درآمدها و بهبود عملکرد این طرح‌ها کمک کند. تجربه شهرهایی مانند سن‌پترزبورگ، که با استفاده از سیستم‌های نظارتی هوشمند به کاهش ترافیک و افزایش درآمدها دست یافته‌اند، می‌تواند برای تهران یک الگو باشد.
- درآمدهای حاصل از انواع مشارکت با بخش دولتی، عمومی، خصوصی
مشارکت با بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی به‌عنوان یک منبع درآمدی دیگر برای شهرداری تهران محسوب می‌شود. این مشارکت‌ها شامل همکاری‌های مالی و اجرایی در پروژه‌های توسعه شهری هستند که می‌تواند به تأمین منابع مالی و اجرای پروژه‌های بزرگ کمک کند. استفاده مؤثر از این مشارکت‌ها و تضمین شفافیت و کارآیی در قراردادها و توافقات می‌تواند به موفقیت بیشتر پروژه‌ها و افزایش درآمد شهرداری کمک کند.
- درآمد حاصل از میادین میوه و تره‌بار اصلی و منطقه‌ای
میادین میوه و تره‌بار اصلی و منطقه‌ای نیز به‌عنوان یکی از منابع درآمدی شهرداری تهران شناخته می‌شود. این درآمدها شامل اجاره‌های مربوط به فضاهای تجاری و عوارض مربوط به فعالیت‌های تجاری در این میادین هستند. مدیریت بهینه و افزایش کارایی در این بخش می‌تواند به افزایش درآمد شهرداری کمک کند.
- درآمد حاصل از اجاره اماکن عمومی، معابر مترو و معابر شهری
درآمدهای حاصل از اجاره اماکن عمومی، معابر مترو و معابر شهری به‌عنوان یک منبع درآمدی مهم برای شهرداری تهران محسوب می‌شود. این درآمدها می‌توانند به تأمین منابع مالی برای پروژه‌های شهری و بهبود خدمات عمومی کمک کنند. مدیریت مؤثر و بهینه‌سازی استفاده از این فضاها برای جذب مستأجران و تأمین درآمد پایدار ضروری است.
- انواع درآمدهای موردی غیرقابل پیش‌بینی و ناشناخته
درآمدهای موردی و غیرقابل پیش‌بینی می‌توانند شامل منابع درآمدی متغیر و ناگهانی باشند که به‌طور غیرمنتظره‌ای به شهرداری وارد می‌شوند. مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی برای استفاده از این منابع می‌تواند به تقویت وضعیت مالی شهرداری و اجرای پروژه‌های غیرمنتظره کمک کند.
نمونه‌ای از تجارب موفق بین‌المللی
- تجربه شهرداری دبی در مدیریت منابع درآمدی
دبی به‌عنوان یکی از موفق‌ترین نمونه‌های مدیریت شهری در جهان، با استفاده از مدل‌های نوآورانه مالی و مدیریتی به یکی از پررونق‌ترین شهرهای جهان تبدیل شده است. درآمدهای شهرداری دبی از مالیات‌های محلی، درآمدهای گردشگری، توسعه زیرساخت‌ها، و مدیریت هوشمند منابع تأمین می‌شود. دبی با جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و توسعه پروژه‌های عظیم زیرساختی، تجربه‌های موفقی دارد که می‌تواند برای تهران الگو باشد.
- تجربه لندن در مدیریت حمل‌ونقل عمومی
لندن با سیستم حمل‌ونقل عمومی پیشرفته، از جمله مترو، اتوبوس‌های شهری و دوچرخه‌های عمومی، توانسته به کاهش ترافیک و آلودگی هوا و همچنین ایجاد منابع درآمد پایدار برای شهر کمک کند. سیستم هوشمند بلیت‌فروشی (Oyster) و استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت ترافیک، نمونه‌ای موفق از بهره‌برداری کارآمد از منابع درآمدی است. تهران می‌تواند با توسعه فناوری‌های مشابه و استفاده از تجربه‌های لندن، به بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی و افزایش درآمدهای پایدار دست یابد.
- تجربه استکهلم در مدیریت پسماند
استکهلم با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و مدیریت صحیح، به یکی از پاک‌ترین شهرهای جهان تبدیل شده است. شهرداری استکهلم با ایجاد سیستم‌های جامع بازیافت و استفاده از پسماندها برای تولید انرژی، نه‌تنها هزینه‌های خود را کاهش داده، بلکه به درآمدزایی نیز دست یافته است. تهران می‌تواند با الگوبرداری از مدل استکهلم، به بهبود مدیریت پسماند و کاهش حجم زباله‌های دفنی بپردازد.
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود مدیریت اقتصادی شهرداری تهران
- توسعه زیرساخت‌های هوشمند شهری
توسعه زیرساخت‌های هوشمند شهری از جمله اینترنت اشیا (IoT)، سیستم‌های مدیریت هوشمند ترافیک، و بلیت‌فروشی الکترونیکی، می‌تواند به بهبود خدمات شهری و افزایش درآمدها کمک کند. پیاده‌سازی فناوری‌های نوین در مدیریت شهری، موجب افزایش کارایی و کاهش هزینه‌های اجرایی خواهد شد. استفاده از فناوری‌های نوین و داده‌های کلان می‌تواند به بهینه‌سازی مدیریت منابع و ارتقاء کیفیت خدمات شهری منجر شود.
- تقویت همکاری‌های بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری
تقویت همکاری‌های بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی می‌تواند به توسعه زیرساخت‌های شهری و افزایش منابع درآمدی شهرداری کمک کند. استفاده از تجارب موفق شهرهای بین‌المللی و ایجاد مشوق‌های مالی، منجر به جذب سرمایه‌های جدید و توسعه پروژه‌های بزرگ شهری خواهد شد. ایجاد چارچوب‌های قانونی و مشوق‌های مناسب برای سرمایه‌گذاران خارجی و محلی می‌تواند به جذب و تأمین منابع مالی جدید برای پروژه‌های شهری کمک کند.
- مدیریت پایدار منابع مالی و کاهش هزینه‌ها
مدیریت پایدار منابع مالی و کاهش هزینه‌ها از طریق بهبود کارایی و بهره‌وری در مدیریت شهری، می‌تواند به تقویت وضعیت مالی شهرداری تهران کمک کند. استفاده بهینه از منابع مالی، جلوگیری از فساد و افزایش شفافیت در مدیریت شهری از جمله اقداماتی هستند که باید در دستور کار شهرداری قرار گیرند. ایجاد سیستم‌های نظارتی و بازرسی مؤثر و ارتقاء شفافیت مالی در تمامی فرآیندها به تقویت اعتماد عمومی و بهبود وضعیت مالی شهرداری کمک خواهد کرد.
جمع‌بندی
شهرداری تهران با فرصت‌ها و چالش‌های فراوانی روبه‌رو است. با استفاده از راهکارهای پیشنهادی و بهره‌گیری از تجارب موفق بین‌المللی، شهردار تهران، چنانچه دارای جهان‌بینی، دانایی و خرد کافی باشد، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی مردم، توسعه زیرساخت‌های شهری و در نگاه و ابعادی کلان‌تر، تقویت اقتصاد کل کشور کمک کند.
توجه به توسعه حمل‌ونقل عمومی، مدیریت پسماند، تراکم‌فروشی و استفاده از فناوری‌های نوین، به تحقق اهداف توسعه پایدار و بهبود وضعیت اقتصادی تهران منجر خواهد شد. همچنین، تقویت همکاری‌های بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید می‌تواند به افزایش منابع درآمدی و بهبود وضعیت مالی شهرداری کمک کند. شهردار تهران، به‌عنوان مدیر ارشد اقتصادی یک کلان‌شهری، نقش کلیدی در کیفیت زندگی اجتماعی اقتصادی فرهنگی شهروندان پایتخت و تقویت اقتصاد کل کشور دارد. با هدایت و نظارت بر منابع درآمدی شهرداری و مدیریت مؤثر پروژه‌های توسعه‌ای، یک شهردار دانا، می‌تواند به بهبود وضعیت مالی تهران و به تبع آن، تقویت اقتصاد ملی کمک کند. شهردار تهران با اتخاذ سیاست‌های اقتصادی هوشمند، ایجاد زیرساخت‌های پایدار و جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید، می‌تواند به رشد اقتصادی و توسعه پایدار در سطح ملی کمک کند.
توجه به چالش‌های شهری، ایجاد فرصت‌های جدید اقتصادی، و بهره‌برداری بهینه از منابع درآمدی، به تحقق اهداف توسعه‌ای و بهبود کیفیت زندگی شهروندان تهران و کشور کمک خواهد کرد. آیین چراغ خاموشی نیست. نویسنده «چراغ اقتصاد» می‌کوشد تا چراغ راه تحول و توسعه فردای ایران باشد.
نظر شما